Wicipedia

Ysgol Friars, Bangor: Gwahaniaeth rhwng fersiynau

Pori'r hanes yn rhyngweithiol
← Cymharer â'r fersiwn gyntCymharer â'r fersiwn dilynol →
Cynnwys wedi'i ddileu Cynnwys wedi'i ychwanegu
GweledolCystrawen wici
B iaith
Llinell 6:
===Sefydliad 1557===
Sefydlwyd yr ysgol gan Geoffrey Glyn, doethur yn y [[cyfraith|gyfraith]] oedd wedi ei ddwyn i fyny yn [[Ynys Môn]], ac ar ôl addysg dda, wedi dilyn gyrfa llwyddiannus yn y gyfraith yn [[Llundain]].
[[Delwedd:Friars-speed1610.jpg|bawd|dde|200px|Darlun o'r ysgol ymar mapfap John Speed o 1610, yr unig ddelwedd o'r ysgol wreiddiol i oroesi]]
Roedd tŷ y [[Brodyr Duon]] wedi bodoli ym Mangor ers y [[13eg ganrif]], yn dilyn athrawiaeth [[Dominic]], ond yn oes [[Diddymu'r mynachlogydd|diddymu’r mynachlogydd]], daeth ei gyfnod i ben ym [[1538]]. Roedd Geoffrey Glyn wedi prynu’r safle gyda’r bwriad o sefydlu ysgol ramadeg yno. Yn ei ewyllys dyddiedig [[8 Gorffennaf]] [[1557]], gadawodd yr eiddo ynghyd ag eiddo cystlltiedig oedd i ffurfio cronfa gwaddol i gynnal yr ysgol, er mwyn sefydlu’r ysgol. Gadawodd yr eiddo hwn i'w frawd, [[William Glyn]], [[Esgob Bangor]] ar y pryd, andond bu farw hwnnw cyn gwireddu'r ewyllys, ond yn eia'i drosglwyddo yn ei ewyllys yntau.
 
Er bod yr ysgol wedi bod yn cyfarfod yn y ddinas cyn hyn, crëwyd yr ysgol yn swyddogol pan dderbyniodd breinlythyr gan [[Elisabeth I o Loegr|Elisabeth I]] ym [[1561]]. Yn ffurfiol, enw’r ysgol oedd ''The free grammar school of Geoffrey Glyn, Doctor of Laws'', ond oherwydd y cysylltiad agos ac amlwg gyda thŷ’r Brodyr, fe’i adwaenwyd yn gyffredin fel ysgol "Friars". Roedd y breinlythyr yn sefydlu Deon a Chabidwl [[Eglwys Gadeiriol Bangor]] fel corfforaeth i lywodraethu’r ysgol. Ym [[1568]], mabwysiadwyd ystadudau’r ysgol, yn seiliedig ar ystatudau ysgol Bury St. Edmunds yn [[Suffolk]].
 
Sefydlwyd yr ysgol i roi addysg ramadeg i fechgyn y tlodion. Yn yr oes hwn, addysg yn y clasuron, [[Lladin]] a [[Groeg (iaith)|Groeg]], yn unig a roddwyd. Ac mae’n debygol mai nid y tlodion go iawn fuasai wedi elwa o’r fath addysg, ond plant y dosbarth canol a fuasai efallai yn paratoi at y weinidogaeth neu’r gyfraith, fel Geoffrey Glyn ei hunan.
 
Cynhaliwyd yr ysgol gan yr incwm o’r gwaddol a adawyd gen Geoffrey Glyn a chymwynaswyr eraill, sef rhenti ar dir yn [[Southwark]], [[Llundain]] a [[Croesoswallt|Chroesoswallt]] yn bennaf. Parhaodd yr ysgol yn hen gartref y Brodyr Duon ar lannau’r [[Afon Adda]] am dros ddau ganrif.
Llinell 18:
 
[[Delwedd:Friars-barber&lewis1789.jpg|bawd|dde|200px|Adeilad Ysgol Friars o 1789 i 1900]]
Dan nawdd John Warren, Esgob Bangor – cymeraidcymeriad lliwgar a dadleuol – penderfynwyd trosglwyddo’r ysgol i safle gwell, ychydig ymhellach o’r afon. Cyllidwyd hwnhyn yn rhannol trwy gau’r ysgol ynym [[1786]], a chronni’r incwm blynyddol er mwyn cael digon i adeiladu ysgol newydd. Adeiladwyd yr ysgol newydd am £2,076 12s 5½d, ac fe'i agorwyd hwn ynym [[1789]] ar safle ychydig yn nes at y Stryd Fawr, yn agos at y Ffordd Glynne presennol.
 
Yn y cyfnod hwn, datblygodd y cwricwlwm i gynnwys mathemateg, ysgrifennu a rhai pynciau eraill fwy cyfarwydd i ddisgyblion heddiw.
 
Bu llanw a thrai yn hanes yr ysgol yn y cyfnodau’n dilyn. Ffynnodd yn fuan wedi’r symud safle. Dan brifathrawiaeth Totton yng nghanol y [[19eg ganrif]], dirywiodd enw’r ysgol a cholli disgyblion nes gorfod cau ynym [[1861]]. Ail-agorwyd yr ysgol ynym [[1866]] dan brifathro newydd, Lewis Lloyd, ac yn y cyfnod hwn daethpwyd â chorff llywodraethol newydd, seciwlar, i ddisodli’r Deon a Chabidwl.
 
YnYm [[1881]], bu epidemig o’r [[teiffoid]] ym Mangor, a gorfodwyd i’r ysgol symud i [[Penmaenmawr|Benmaenmawr]] i osgoi’r effaith. Roedd cyflwr gwaelod y dyffryn, yn enwedig yn agos i’r afon, yn afiach yn yr oes hwn, ac fe baroddbu i’r achlysur beri i’r ysgol ystyried symud at leoliad mwy addas.
 
Yn y cyfnod hwn, hefyd, daeth Deddf Addysg Ganolradd Gymreig i rym, yngan creugreu trefn gwladwriaethol ar gyfer addysg yng Nghymru. Er bod ambell i ysgol elusen a phreifat wedi ei heithrio o’r drefn, ac ambell un wedi dadlau o blaid eithrio Friars, daeth Ysgol Friars i fod yn rhan o’r drefn ysgolion y wladwriaeth, dan dan reolaeth Cyngor [[Sir Gaernarfon]].
 
===Y drydedd adeilad, 1900===
Llinell 33:
Gyda chyfraniadau gan Gyngor Sir Gaernarfon, gwerthiant yr hen safle yng ngwaelod y ddinas ac apêl cyhoeddus am gyfraniadau, adeiladwyd ysgol newydd ar safle Ffriddoedd am gost o £11,600. Dyluniwyd yr adeilad gan benseiri Douglas & Minishull, ac fei’i adeiladwyd o [[calchfaen|galchfaen]] a [[tywodfaen|thywodfaen]] gan Mri. James Hamilton a’i Fab. Gosodwyd y seiliau gan [[Esgob Bangor]] ar [[12 Ebrill]] [[1899]] ac fe agorwyd yr adeilad newydd ym mis Rhagfyr [[1900]].
 
Wrth symud at Ffriddoedd, y bwriad oedd symud at ardal wledig allan o’r ddinas. Wedi’r haint teiffoid a’r pryder yn gyffredinol am gyflwr afiach dyffryn Adda, roedd ardal Friddoedd yn cael ei weld fel amgylchiadamgylchedd mwy iachus i’r ysgol. Ond roedd y ddinas ynwrthi'n ymestyn tu hwnt i’w ffiniau traddodiadol. Er mwyn gwarchod mymryn o’r amgylchfyd wledig wrth i weddill yr ardal ddatblygu, ynym [[1955]] prynodd Dr. R. L. Archer, a fu unwaith yn Gadeirydd y Llywodraethwyr, llain o dir gyferbyn yrâ'r ysgol a’i roi i’r ysgol gyda’r bwraid y cedwir y tir hwn, "Llain Dr. Archer", yn fytholwyrdd.
 
Ym [[1957]] trefnwyd sawl achlysur i gofnodi ac i ddathlu pedwar canmlwyddiant yr ysgol. Gosodwyd ffenestri gwydr lliw yn yr adeilad i gofnodi’r achlysur.
Llinell 41:
Hyd at [[1971]], ysgol ramadeg i fechgyn yn unig fuodd Ysgol Friars. Fel ysgol ramadeg, roedd rhaid pasio’r arholiad ''11+'' cyn cael mynediad i’r ysgol ac roedd hynny’n cyfyngu’r mynediad i’r mwyaf academaidd.
 
Ond ym [[1971]], cafwyd ail-drefnu sylweddol, pryd y daeth tair ysgol uwchradd at ei gilydd - Ysgol Friars, Ysgol Sirol y Genethod (sef ysgol ramadeg arall), ac ysgol Deiniol (ysgol eilradd fodern cymysggymysg). Daeth y tair ysgol at euei gilydd i ffurfio un ysgol cyfungyfun, dan yr enw Friars. Sefydlwyd yr ysgol i ddechrau ar dair safle. Defnyddiwyd safle hen ysgol y genethod (safle Tryfan) fel ffrwd iaith [[Cymraeg|Gymraeg]] i’r blynyddoedd isaf, a hen adeilad Friars (safle Ffriddoedd) fel ffrwd iaith [[Saesneg]] i’r blynyddoedd isaf. Daeth y blynyddoedd uwch at eu gilydd mewn adeiladau newydd a adeiladwyd am £300,000 ar safle newydd yn Eithinog.
 
Cafwyd ail-drefnu pellach ym [[1978]]. Gwahanwyd y ffrwd iaith Gymraeg i ffurfio ysgol 11-18 newydd, [[Ysgol Tryfan]], ar safle Tryfan. Daeth ysgol Friars i fod yn ysgol cyfrwng Saesneg yn bennaf ar ddwy safle, Ffriddoedd ac Eithinog.
Llinell 51:
 
===Dathlu 450 mlynedd===
Cynhaliwyd Gwasanaeth o Ddiolchgarwch a Choffadwraieth yn [[Eglwys Gadeiriol Bangor]] yn Ebrill [[2007]] i gofnodi 450 mlynedd o Ysgol Friars. [http://news.bbc.co.uk/welsh/hi/newsid_6570000/newsid_6575300/6575369.stm]
 
==Yr ysgol fodern==
Llinell 61:
==Olion a chreiriau==
 
Mae olion yr hen safloedd i’w gweld yng ngwaelod y ddinas mewn enwau strydoedd: Rhodfa Friars, Ffordd Glynne, ac adeiladau: Teras Friars, TyTŷ Glyn. Ar dai yn Ffordd Glynne mae plac yn cofnodi lleoliad ysgol 1789.
 
Mae’r breinlythyr a roddwyd gan [[Elisabeth I o Loegr|Elisabeth I]] i’w gweld yn [[Eglwys Gadeiriol Bangor]].
Llinell 73:
Lliwiau’r ysgol yw du a melyn, y du yn adlewyrchu gwisg y brodyr duon.
 
Yr arfbais yw eryrEryr du gyda dau ben ar gefndir melyn yw arfbais yr ysgol. Daw’r arfbais o deulu Glyn o Glynllifon, gan dybio bod Geoffrey Glyn wedi perthyn i’r teulu hwnnw. Ond camgymeriad oedd hwn: doedd gan Geoffrey Glyn ddim cysylltiad â Glynllifon; tri chyfrwy oedd ei arfbais yntau. Er hyn, mae’r eryr deuben wedi goroesi.
 
Yr arwyddair gyda’r arfbais yn [[Lladin]] yw ''Foedere Fraterno''- “Ymlaen â’r brodyr” – gan gyfeirio unwaith eto at y brodyr duon.
 
Mae’r symbolau hyn, a welwyd ar un adeg aar gapiau a blaserau bechyn yr ysgol ramadeg, i’w gweld heddiw ar grysau polo a chrysau chwys.
 
==Cyn-ddisgyblion Nodedig==
Wedi dod o "https://cy.wikipedia.org/wiki/Ysgol_Friars,_Bangor"