Ardal Lywodraethol Ma'an

Ardal Lywodraethol Ma'an
Math	Ardaloedd Llywodraethol Gwlad Iorddonen
Prifddinas	Ma'an
Poblogaeth	175,200
Daearyddiaeth
Sir	Gwlad Iorddonen
Gwlad	Gwlad Iorddonen
Arwynebedd	33,832.3 km²
Yn ffinio gyda	Ardal Lywodraethol Amman, Ardal Lywodraethol Karak, Tafilah Governorate, Ardal Lywodraethol Aqaba
Cyfesurynnau	30.195°N 35.73417°E
	JO-MN
	Ffeiliau perthnasol ar Comin
	[golygwch ar Wicidata]

Mae Ardal Lywodraethol Ma'an (Arabeg محافظة معان; trawsgrifiad: Muḥāfaẓat Ma'ān) yn un o ddeuddeg ardal lywodraethol ("Gofernad") yng Nghwlad Iorddonen. Prif dref a thref gweinyddiaeth yr ardal yw Ma'an. Yn wahanol i system awdurod sirol yng Nghymru, caiff pennaeth y Gofernad ei b/phenodi gan Lywodraeth y wlad. Yn yr achos hyn, mae'r grym penodi yn nwylo Abdullah II, brenin Iorddonen.

Lleoliad a daearyddiaeth

Mae Gofernad Ma'an wedi'i leoli yn ne ddwyrain y wlad. Ffinir hi i'r gogledd gan Ardal Lywodraethol Amman, ac i'r gorllewin gan gofernadau Ardal Lywodraethol al-Karak, Tafila ac Aqaba, ac i'r dwyrain a'r de gan Deyrnas Sawdi Arabia.

Mae'r dalaith yn cael ei gorchuddio gan anialwch yn bennaf, yn rhan orllewinol y dalaith mae mynyddoedd Ash-Sharat gyda nifer o fynyddoedd sydd â chopaon dros 1500m.

Mae'r gofernad yn cwmpasu ardal o 32,832 km²^[1] (sef ychydig dros 50% yn fwy na thiriogaeth Cymru) ac felly mae'n cwmpasu mwy na thraean o'r diriogaeth genedlaethol Gwlad Iorddonen.

Hanes

Mae Gofernad Ma'an yn gyfoethog o ran hanes, fel y gwelir yn y safleoedd Oes y Cerrig Basta a Ba'ja. Bu unwaith yn rhan o Deyrnas Edom, roedd Petra, prifddinas teyrnas y Nabataeaid yn ddiweddarach, yn pencadlys i'r rhanbarth. Yn ystod ei hanes, bu'r rhanbarth o dan reolaeth yr Ymerodraeth Rufeinig, concwerwyd hi gan y chwyldro y crefydd Islamaidd a sgubodd allan o benrhyn Arabia yn y 7g gan droi'r ardal yn bobl y ffydd Moslemaidd. Bu hefyd yn faes y gâd yn ystod y Croesgadau wrth i luoedd Cristnogol geisio adfeddianu Jeriwsalem i'w fydd hwy a ffyddlondeb i'r Pâd. Mae castell Montreal yn hanesyddol dyst i bresenoldeb y Croesgadwyr.

Bu'r ardal am gyfnod yn rhan o sir Jeriwsalem fel rhan o lywodraeth leol Ymerodraeth yr Otomaniaid. Yn 1895 cafwyd ad-drefnu pellach ac er y cynnigiwyd Ma'an fel prif dref y Sanjak (sir) penderfynwyd ar Karak a daeth Ma'an yn rhan o Sanjak Karak (gelwir 'sanjak' hefyd yn "Mutasarrifate").^[2] Gyda chwymp yr Ymerodraeth yn 1918 daeth y diriogaeth am gyfnod yn rhan o deyrnad byr-hoedlog yr Hijaz. Ond gyda ymgorffori'r rhan fwyaf o'r deyrnas honno i deyrnas newydd Sawdi Arabia daeth tiriogaeth Gofernad Ma'an (er nad oedd yr ardal Lywodraethol wedi ei sefydlu ar y pryd) yn rhan o Deyrnas newydd Hashimitaidd Gwlad Iorddonen yn 1925 o dan Abdullah I.^[3]

Sefydlwyd Goferna Ma'an yn 1965. Ym 1994, cafodd ei ffurf bresennol pan ymranwyd hi oddi ar Gofernad Aqaba.^[4]

Poblogaeth

Gyda 124,100 o drigolion (2013), Ma'an yw'r dalaith gyda'r boblogaeth leiaf ond un yn y wlad a'r dwysedd poblogaeth isaf. Cyfanswm y boblogaeth drefol oedd 68,100 o bobl gyda 56,000 o drigolion mewn ardaloedd gwledig. Y gyfradd ddiweithdra yn 2013 oedd 15%.^[1]

Demograffeg

Poblogeth y dosbarthiadau ("liwā") yn ôl y cyfrifiad:^[5]

Dosbarth ("liwā")	Poblogaeth (Cyfrifiad 1994)	Poblogaeth (Cyfrifiad 2004)	Poblogaeth (Cyfrifiad 2015)
Gofernad Ma'an	79,670	94,253	144,082
Al-Betrā' (Petra)	22,459	23,840	19,828
Al-Ḥuseīniyah	6,472	8,310	17,323
Ash-Shūbak	9,881	11,087	19,279
Qaṣabah Ma'ān	40,858	51,016	87,652

Haenau Llywodraethol Is

Rhennir Gofernad Ma'an yn bedair ardal (liwā): Qasaba Ma'an (yn seiliedig ar Ma'an), Petra (yn seiliedig ar Wadi Musa), ash-Shaubak (yn seiliedig ar ash-Shaubak), ac al-Husainiyya (sy'n byw yn al-Husainiyya). Ardal Qasaba Ma'an yw'r unig un o'r ardaloedd hyn sydd wedi'u hisrannu ymhellach i'r pum isranbarth (qadā) Ma'an, Īl, al-Jafr, al-Muraigha ac Adhruh^[1]

Trafnidiaeth

Y prif ffyrdd sy'n rhedeg o'r gogledd i'r de drwy'r ardal yw'r R15 a'r R35 tua'r gorllewin a'r A5 i'r dwyrain. Ar ben deheuol yr A5 yn al-Mudawwara mae croesfan ffin â Sawdi Arabia.

Rhed rheilffordd bwysig Aqaba drwy'r diriogaeth hefyd.

Golygfeydd a lleoedd arbennig

Dinas fwyaf y llywodraethwr yw'r brifddinas Ma'an, cartref Prifysgol Al-Hussein Bin Talal a chanolfan parth economaidd arbennig.^[3]

Mae twristiaeth yn bwysig i'r ardal ac ymysg y prif atyniadau mae ardal Wadi Musa gyda dinas graig Petra, y Siq el-Barid a'r Jabal Harun. Mae atyniadau eraill yn Ardal Lywodraethol Ma'an yn cynnwys cestyll Montreal, Qasr al-'Unaiza a Qasr Ma'an.^[6] Lle pwysig yn hanes Islam hefyd yw Jabal at-Tahkim.^[7]

Cyfeiriadau

↑ ^1.0 ^1.1 ^1.2 "copi archif" (PDF). Archifwyd o'r gwreiddiol (PDF) ar 2017-01-20. Cyrchwyd 2019-04-30.
↑ https://en.wikipedia.org/wiki/Karak_sanjak
↑ ^3.0 ^3.1 http://moi.gov.jo/Pages/viewpage.aspx?pageID=427^{[dolen farw]}
↑ http://moi.gov.jo/Pages/viewpage.aspx?pageID=427&AspxAutoDetectCookieSupport=1^{[dolen farw]}
↑ "Jordan: Administrative Division, Governorates and Districts". citypopulation.de. Cyrchwyd 25 December 2016.
↑ "copi archif". Archifwyd o'r gwreiddiol ar 2020-01-09. Cyrchwyd 2019-04-30.
↑ http://moi.gov.jo/Pages/viewpage.aspx?pageID=421^{[dolen farw]}

Dolenni allanol

Gofernad Ma'an ar wefan Gweinidogaeth Cartref Iorddonen^{[dolen farw]}

[dos.gov.jo-1] 1.0 ^1.1 ^1.2 "copi archif" (PDF). Archifwyd o'r gwreiddiol (PDF) ar 2017-01-20. Cyrchwyd 2019-04-30.

[2] ttps://en.wikipedia.org/wiki/Karak_sanjak

[moi.gov.jo-3] 3.0 ^3.1 http://moi.gov.jo/Pages/viewpage.aspx?pageID=427^{[dolen farw]}

[4] ttp://moi.gov.jo/Pages/viewpage.aspx?pageID=427&AspxAutoDetectCookieSupport=1^{[dolen farw]}

[5] "Jordan: Administrative Division, Governorates and Districts". citypopulation.de. Cyrchwyd 25 December 2016.

[6] "copi archif". Archifwyd o'r gwreiddiol ar 2020-01-09. Cyrchwyd 2019-04-30.

[7] ttp://moi.gov.jo/Pages/viewpage.aspx?pageID=421^{[dolen farw]}

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]