Arlywydd Iwerddon
Arlywydd Iwerddon yw pennaeth gwladwriaeth Gweriniaeth Iwerddon a goruchaf reolwr Lluoedd Amddiffyn Iwerddon. Mae'r arlywydd yn dal ei swydd am saith mlynedd, a gellir ei ethol am uchafswm o ddau dymor. Caiff ei ethol yn uniongyrchol gan y bobl, er nad oes etholiad os mai dim ond un ymgeisydd sy'n cael ei enwebu, sydd wedi digwydd chwe gwaith hyd yn hyn. Swydd seremonïol yw'r arlywyddiaeth i raddau helaeth, ond mae'r llywydd yn arfer rhai pwerau cyfyngedig gyda disgresiwn llwyr. Mae'r arlywydd yn gweithredu fel cynrychiolydd gwladwriaeth Iwerddon a cheidwad cyfansoddiad y wlad.
 | |
| Enghraifft o'r canlynol | swydd, rhestr wybodaeth  |
|---|---|
| Math | arlywydd, pennaeth y wladwriaeth |
| Dechrau/Sefydlu | 25 Mehefin 1938 |
| Deiliad presennol | Michael D. Higgins |
| Deiliaid a'u cyfnodau | |
| Hyd tymor | 7 blwyddyn |
| Enw brodorol | Uachtarán na hÉireann |
| Gwladwriaeth | Gweriniaeth Iwerddon |
| Gwefan | https://president.ie/en, https://president.ie/ga |
 Ffeiliau perthnasol ar Gomin Wicimedia | |
Yr arlywydd presennol yw Michael D. Higgins, a etholwyd gyntaf ar 29 Hydref 2011. Cafodd ei urddo ar 11 Tachwedd 2011. Cafodd ei ailethol am ail dymor ar 26 Hydref 2018.
Preswylfa swyddogol yr arlywydd yw Áras an Uachtaráin ym Mharc Phoenix, Dulyn. Sefydlwyd y swyddfa gan Gyfansoddiad Iwerddon ym 1937, daeth yr arlywydd cyntaf i'w swydd ym 1938, a chafodd gydnabyddiaeth ryngwladol fel pennaeth y wladwriaeth ym 1949, yn dilyn Deddf Gweriniaeth Iwerddon.
Does dim Dirpwy-Arlywydd neu Is-Arlywydd. Ar ôl marwolaeth neu ymddiswyddiad arlywydd mae Comisiwn Arlywyddol yn gweithredu fel arlywydd - mae'r Comisiwn yn cynnwys y Prif Ustus, y Ceann Comhairle (Siaradwr) Dáil Éireann, a Cathaoirleach (Cadeirydd) Seanad Éireann.
I sefyll mewn etholiad arlwyddol, mae'n rhaid i ymgeisydd gael ei enwebu gan 20 aelod o'r Oireachtas (y Dáil a'r Senead), neu gan 4 cyngor sir, neu mae'n bosibl i gyn-Arlywydd sydd heb gael 2 dymor fel arlywydd enwebu'i hun.
Rhestr o Arlywyddion Iwerddon
golygu| # | Enw | Dechrau y Swydd | Gadael y Swydd | Plaid | nodiadau |
|---|---|---|---|---|---|
| Comisiwn Arlywyddol | 29 Rhagfyr, 1937 | 25 Mehefin, 1938 | dros dro | ||
| 1. | Douglas Hyde | 25 Mehefin, 1938 | 24 Mehefin, 1945 | enwebwyd gan bob plaid | |
| 2. | Seán T. O'Kelly | 25 Mehefin, 1945 | 24 Mehefin, 1959 | Fianna Fáil | 2 dymor |
| 3. | Éamon de Valera | 25 Mehefin, 1959 | 24 Mehefin, 1973 | Fianna Fáil | 2 dymor |
| 4. | Erskine Hamilton Childers | 25 Mehefin, 1973 | 17 Tachwedd, 1974 | Fianna Fáil | Bu farw 17/11/74 |
| Comisiwn Arlywyddol | 17 Tachwedd, 1974 | 18 Rhagfyr, 1974 | dros dro | ||
| 5. | Cearbhall Ó Dálaigh | 19 Rhagfyr, 1974 | 22 Hydref, 1976 | Fianna Fáil | ymddiswyddodd 22/10/76 |
| Comisiwn Arlywyddol | 22 Hydref, 1976 | 2 Rhagfyr, 1976 | dros dro | ||
| 6. | Patrick Hillery | 3 Rhagfyr, 1976 | 2 Rhagfyr, 1990 | Fianna Fáil | 2 dymor |
| 7. | Mary Robinson | 3 Rhagfyr, 1990 | 12 Medi, 1997 | Llafur | ymddiswyddodd 2 fis yn gynnar er mwyn dechrau swydd gyda'r Cenhedloedd Unedig |
| Comisiwn Arlywyddol | 12 Medi, 1997 | 10 Tachwedd, 1997 | dros dro | ||
| 8. | Mary McAleese | 10 Tachwedd, 1997 | 10 Tachwedd, 2011 | Fianna Fáil | |
| 9. | Michael D. Higgins | 11 Tachwedd, 2011 | heddiw | Llafur |