Bonsái
Coeden fechan sy'n cael ei phlanu mewn cynhwysydd tebyg i hambwrdd, a'i hatal rhag tyfu'n llawn yw bonsái (
ynganiad ). Yn llythrennol, ystyr y gair Sino-Japaneaidd "盆栽" yw 'plannu hambwrdd' a "bonsái" yw'r ynganiad Japaneg o'r gair hwn.[1]
 | |
| Enghraifft o'r canlynol | ffurf gelf, gweithgaredd dynol  |
|---|---|
| Math | container gardening |
 Ffeiliau perthnasol ar Gomin Wicimedia | |
Mae'r grefft o dyfu bonsái yn ffurf ar gelfyddyd Asiaidd, sy'n defnyddio technegau amaethu i gynhyrchu coed bach mewn cynwysyddion sy'n dynwared siâp a graddfa coed maint llawn. Mae arferion tebyg yn bodoli yn niwylliannau Dwyrain Asia; o'r traddodiad Tsieineaidd penzai y deilliodd y fersiwn Japaneaidd Bonsái ohoni, a'r tirluniau byw bychain Hòn Non Bộ o Fietnam. Mae'r traddodiad Japaneaidd yn dyddio'n ôl dros fil o flynyddoedd.
Mae'r benthyciad Japaneaidd "bonsái" wedi dod yn derm ymbarél yn Saesneg, wedi ei gysylltu â sawl math o blanhigion mewn potiau neu blanhigion eraill,[2] ac weithiau i bethau byw ac di-fywyd eraill. Yn ôl Stephen Orr yn The New York Times, "dylid cadw'r term ar gyfer planhigion sy'n cael eu tyfu mewn cynwysyddion bas yn dilyn yr union ddaliadau o docio a hyfforddi bonsai, gan arwain at gopi bach artiffisial o goeden lawn dwf ei natur."[3] Yn yr ystyr mwyaf cyfyng, mae "bonsái" yn cyfeirio at goed bychain a dyfir mewn cynwysyddion sy'n cadw at draddodiad ac egwyddorion Japan.
Prif ddibenion bonsái yw bod yn destun myfyrdod i'r gwyliwr, ac yn arfer dymunol o ymdrech a dyfeisgarwch i'r tyfwr.[4] Mewn cyferbyniad ag arferion tyfu planhigion eraill, nid yw bonsái wedi'i fwriadu ar gyfer cynhyrchu bwyd na meddyginiaeth. Yn hytrach, mae'r arfer o gadw bonsái yn canolbwyntio ar drin a siapio un neu fwy o goed bychain sy'n tyfu mewn cynhwysydd dros gyfnod hir.
Crëir bonsái gan ddechrau gyda sbesimen o ddeunydd cychwynnol. Gall hyn fod yn doriad, yn eginblanhigyn neu'n goeden fach o rywogaeth sy'n addas ar gyfer datblygiad bonsái. Gellir creu bonsái o bron unrhyw rywogaeth o goed neu lwyni coediog lluosflwydd[5] sy'n cynhyrchu gwir ganghennau y gellir eu trin i aros yn fach trwy gyfyngu i botiau a thocio'r goron a'r gwreiddiau. Mae rhai rhywogaethau'n boblogaidd fel deunydd bonsái oherwydd bod ganddynt nodweddion, fel dail bach neu nodwyddau, sy'n eu gwneud yn briodol ar gyfer cwmpas gweledol bychan y bonsái.
Mae'r sbesimen cychwynnol wedi'i lunio i fod yn gymharol fach ac i gwrdd â safonau esthetig bonsai. Pan fydd yr darpar bonsai yn agosáu at ei faint terfynol fel y bwriadwyd, caiff ei blannu mewn pot arddangos, fel arfer wedi'i ddylunio ar gyfer arddangos bonsái mewn un o ychydig o siapiau a meintiau derbyniol. O'r pwynt hwnnw ymlaen, mae ei dyfiant yn cael ei gyfyngu gan faint y pot. Drwy gydol y flwyddyn, mae'r bonsái yn cael ei siapio i gyfyngu ei dyfiant, ailddosbarthu egni deiliol i feysydd sydd angen eu datblygu ymhellach, a chwrdd â chynllun manwl yr artist.
Weithiau, mae arfer bonsái yn cael ei ddrysu â chorachu, ond yn gyffredinol mae corachu yn cyfeirio at ymchwil, darganfod, neu greu planhigion sy'n bytiau genetig parhaol o rywogaethau presennol. Mae corachu planhigion yn aml yn defnyddio bridio detholus neu beirianneg enetig i greu cyltifarau corrach. Nid yw bonsái yn ei gwneud yn dibynnu ar goed sydd wedi'u corachu'n enetig, ond yn hytrach ar dyfu coed bach o stoc a hadau arferol. Mae bonsái yn defnyddio technegau amaethu fel tocio, lleihau gwreiddiau, potio, dadlygru, ac impio i gynhyrchu coed bach sy'n dynwared siâp ac arddull coed aeddfed, maint llawn.
Cyfeiriadau
golygu- ↑ Gustafson, Herbert L. (1995). Miniature Bonsai. Sterling Publishing Company, Inc. t. 9. ISBN 0-8069-0982-X.
- ↑ "Day of the bonsai vegetables". The Independent. Cyrchwyd 2018-08-06.
- ↑ "Not All Trees Are Cut Out to Be Bonsai". The New York Times. Cyrchwyd 2018-08-06.
- ↑ Chan, Peter (1987). Bonsai Masterclass. Sterling Publishing Co., Inc. ISBN 0-8069-6763-3.
- ↑ Owen, Gordon (1990). The Bonsai Identifier. Quintet Publishing Ltd. t. 11. ISBN 0-88665-833-0.