Castell yr Wyddgrug

castell mwnt a beili yn yr Wyddgrug
(Ailgyfeiriad o Bryn y Beili)

Castell mwnt a beili yn yr Wyddgrug, sir y Fflint, gogledd-ddwyrain Cymru, yw Castell yr Wyddgrug (Saesneg: Mold Castle); cyfeiriad grid SJ235643.

Castell yr Wyddgrug
Mathadfeilion castell, castell mwnt a beili Edit this on Wikidata
Daearyddiaeth
SirYr Wyddgrug Edit this on Wikidata
GwladBaner Cymru Cymru
Cyfesurynnau53.171018°N 3.145285°W Edit this on Wikidata
Cod OSSJ2351964333 Edit this on Wikidata
Map
Statws treftadaethheneb gofrestredig, Henebion Cenedlaethol Cymru Edit this on Wikidata
Manylion
Dynodwr CadwFL014 Edit this on Wikidata

Saif ar Fryn y Beili ger canol y dref, yn agos at eglwys blwyf o'r 15g, Eglwys y Santes Fair [1]. Adeiladwyd y castell tua 1072 yn ôl pob tebyg gan Robert de Montalt. Does fawr ar ôl o'r castell, heblaw y twmpath yr adeiladwyd y mwnt arno.

Adnabyddir safle'r castell fel Bryn y Beili, sy'n ardd gyhoeddus bellach yng nghanol yr Wyddgrug.

Codwyd caer mwnt a beili tua 1072 ar gloddwaith a oedd yn bodoli eisoes, o bosibl gan Robert de Montalt, disgynnydd o Eustace De Monte Alto, rhyfelwr Normanaidd yng ngwasanaeth Hugh Lupus, Iarll Caer. Roedd y teulu yn wreiddiol o Monthault, Ille-et-Vilaine, yn Nugiaeth Llydaw (pryd hynny doedd y ddugiaeth ddim yn rhan o Ffrainc.) Mae'n bosib bod y teulu yn cymryd eu henw o 'mont haut', sy'n golygu 'bryn uchel'.[2] Efallai bod yr enw 'mont haut' yn newid dros y blynyddoedd, nes iddo ddod yn 'Mold'. Felly mae'n bosib bod Bryn y Beili wedi rhoi ei henw i'r dref.

Ym 1146 cipiwyd y castell gan Owain Gwynedd.[3] Ym 1245, cafodd ei ail-gipio gan y Tywysog Dafydd ap Llywelyn. Cynhelid llys ar gylch ei frawd Llywelyn ap Gruffudd, Tywysog Cymru, yn y Wyddgrug ar 22 Gorffennaf, 1273. Er nad oes prawf, mae'n bosibl mai yng nghastell Bryn y Beili y bu hynny.

Roedd y castell o dan reolaeth y Cymry am amser hir yn ystod teyrnasiad Llywelyn ab Iorwerth a parhaodd yn strwythur amddiffynnol hyd at y 13eg ganrif. Yn ystod Rhyfel Cartref Lloegr, cipiwyd yr Wyddgrug gan y Seneddwyr, adenillwyd gan y Brenhinwyr a syrthiodd eto i luoedd Cromwell.[1]

Y safle

golygu

Daeth y safle i feddiant teulu Mostyn ac yn 1790 fe wnaethon nhw ei amgylchynu â wal gerrig, plannu coed a'i drawsnewid yn ardd. Yn 1890 cafodd y safle ei werthu i Gyngor yr Wyddgrug. Roedd safle'r castell yn ymgorffori gardd goffa i anrhydeddu milwyr yr Wyddgrug a syrthiodd yn y Rhyfel Byd Cyntaf.

Adferwyd y parc dros nifer o flynyddoedd, gan gynnwys adeiladu rampiau, creu gofod perfformio yn y beili mewnol, ac adeiladu canolfan ddehongli; mae'r safle i fod i ailagor ym mis Ebrill 2022.[4] Yn ystod y gwaith, yn 2020 datgelodd cloddiadau gan Ymddiriedolaeth Archeolegol Clwyd-Powys weddillion wal gerrig fawr ar ymyl y beili mewnol, a allai fod wedi bod yn rhan o’r amddiffynfeydd neu adeilad mewnol [5]. Mae'r cloddiadau'n awgrymu efallai mai pren oedd y castell gwreiddiol.[4]

Cofrestrwyd Castell yr Wyddgrug yng Nghofnod Henebion Cenedlaethol Cymru gyda'r rhif NPRN 307119.[6]

Cyfeiriadau

golygu
  1. 1.0 1.1 Ross, David. "Mold Castle". Britain Express. Cyrchwyd 7 April 2016.
  2. Nicholas, Thomas (2000). Annals and Antiquities of the Counties and County Families of Wales. Genealogical Publishing. t. 436. ISBN 978-0-8063-1314-6.
  3. "History of Bailey Hill, Mold, celebrated with a picnic". BBC. 30 April 2010.
  4. 4.0 4.1 "Mold's Bailey Hill restored after £1.8m project". BBC News. 6 March 2022.
  5. "Medieval Discovery on Mold's Bailey Hill". 9 August 2020.
  6. "Castell Yr Wyddgrug; Bryn Y Beili | Coflein".