Bugeilio'r Gwenith Gwyn
Cân werin draddodiadol yw Bugeilio'r Gwenith Gwyn. Casglwyd y gân o'r traddodiad llafar yn y 1830au ac fe'i cyhoeddwyd gyntaf yn 1844 gan y cerddor Cymreig a gwerinwr Maria Jane Williams yn ei chasgliad Ancient National Airs of Gwent and Morganwg.[1] Mae'r gân wedi'i chysylltu, braidd yn amwys, â'r stori boblogaidd am aeres gyfoethog, Ann Maddocks (1704-27) — yr hyn a elwir 'Morwyn Cefn Ydfa', o blwyf Llangynwyd yng nghanolbarth Morgannwg, a'r bardd braidd yn niwlog, Wil Hopcyn (1700-41), y priodolir y gân iddo. Fodd bynnag, nid yw'r gân ei hun yn cyfeirio'n benodol at y chwedl, ac mae'r fersiwn a gyflwynir yma mewn gwirionedd yn cyfeirio at "Gwen" yn hytrach nag "Ann".
| Enghraifft o'r canlynol | gwaith neu gyfansodiad cerddorol  |
|---|---|
 Ffeiliau perthnasol ar Gomin Wicimedia | |
Yn ôl Dr Wyn Evans, mae hanes y gân yn gymhleth. Tybia mai cymysgedd o benillion gwerin o nifer o ffynonellau ydyw, wedi'i 'wella' gan Taliesin Williams (1787-1847) a'i ymestyn gyda phennill a gyfansoddwyd gan ei dad, 'Iolo Morganwg' (Edward Williams, 1747-1826) "yr athrylith ystyfnig hwnnw, a ailysgrifennodd — dan ddylanwad cariad ei sir Forgannwg, heb sôn am laudanum — hanes ysgolheictod a llenyddiaeth Gymraeg gyda Morgannwg i raddau helaeth iawn."
Geiriau
golyguMae sawl fersiwn o'r geiriau gyda mân amrywiadau yn y geiriau ac adnodau ychwanegol. Mae fersiwn modern yn:[2]
Mi sydd fachgen ifanc ffôl
Yn byw yn ôl fy ffansi,
Myfi'n bugeilio'r gwenith gwyn,
Ac arall yn ei fedi.
Pam na ddeui ar fy ôl,
Ryw ddydd ar ôl ei gilydd?
Gwaith 'rwy'n dy weld, y feinir fach,
Yn lanach, lanach beunydd.
Glanach, glanach wyt bob dydd,
Neu fi sy'am fydd yn ffolach;
Er mwyn y Gŵr a wnaeth dy wedd
Dod im' drugaredd bellach.
Cwnn dy ben, gwel acw draw,
Rho imi'th law wen dirion;
Gwaith yn dy fynwes bert ei thro
Mae allwedd clo fy nghalon.
Codais heddiw gyda'r wawr,
Gan frysio'n fawr fy lludded,
Fel cawn gusanu llun dy droed
Fu 'rhyd y coed yn cerdded;
Cwn fy mhen o'r galar maith
 serchus iaith gwarineb,
Gwaith mwy na'r byd i'r mab a'th gâr
Yw golwg ar dy wyneb.
Tra fo dŵr y môr yn hallt,
A thra fo 'ngwallt yn tyfu,
A thra fo calon dan fy mron
Mi fyddai'n ffyddlon iti;
Dywed imi'r gwir heb gêl,
A rho dan sêl d'atebion,
P'un ai myfi ai arall, Gwen,
Sydd orau gan dy galon.
Mae amrywiadau cyffredin yn cynnwys defnyddio'r ieuanc mwy llenyddol yn lle ifanc yn y pennill cyntaf (fel yn y clip uchod). Hefyd, defnyddir gwna yn aml yn lle dod yn yr ail bennill, a chaiff y treiglad meddal o bo i fo ei hepgor yn aml yn dilyn tra yn y pedwerydd pennill.[3]
Y diwn
golyguFersiwn cyntaf cyhoeddwyd
golygu![\relative c' { \time 3/8 \key f \major \autoBeamOff \tempo 8 = 90 \set Score.tempoHideNote = ##t
\partial 16 f16 % 0
f16 [(a)] c8. a16 % 1
bes16 bes a8. bes16 % 2
c16 a f8. a16 % 3
c16 c r8. a16 % 4
bes16 bes \grace { bes16 [(c16)] } d8. bes16 % 5
a16 a c8. bes16 % 6
a16 g g8. \grace f16 (e16) % 7
f16 f r8. f16 % 8
f16 f' f8. d16 % 9
bes16 bes bes8. a16 % 10
g16 g' g8. e16 % 11
c16 c8 r8 a16 % 12
bes16 bes \grace { bes16 [(c16)] } d8. bes16 % 13
a16 a c8. bes16 % 14
a16 g g8. \grace f16 (e16) % 15
f16 f8. \bar "|." % 16
} \addlyrics {
Mi sydd fach -- gen ieu -- angc ffol
yn ca -- ru'n ol fy ffan -- si
Mi -- yn bu -- geil io’r gwen -- ith gwyn
ac a -- raill yn ei fed -- i
O' pam na ddew -- i ar fy ôl
Ryw ddydd ar ol ei gi -- lydd
gwaith 'rwy'n dy weled y fei -- nir fach
O! gla -- nach la -- nach beu -- nydd.
}](http://upload.wikimedia.org/score/l/7/l7zzxe3o0rlr2pbmc58wk120h6v3fby/l7zzxe3o.png)
Fersiwn modern
golyguFersiwn modern o'r gan:
Cyfeiriadau
golygu- ↑ Nodyn:Dyfynnu gwe
- ↑ Hywel, John, gol. (1990). Famous songs of Wales : Caneuon enwog Cymru 1 (arg. 3rd). Caernarfon: Gwynn. tt. 28–29. ISBN 0-900426-60-8. (Lannach a glannach wedi eu cywirio i lanach a glanach, im'th i imi'th, ac yn y llinell ola gen i gan.)
- ↑ Edwards, Meinir, gol. (2012). 100 o Ganeuon Gwerin. Talybont: Lolfa. t. 21. ISBN 978-1-84771-599-9.