Capel Soar, Llanbadarn Fawr

Capel Soar
Math	capel
Daearyddiaeth
Lleoliad	Llanbadarn Fawr
Sir	Ceredigion
Gwlad	Cymru
Cyfesurynnau	52.409414°N 4.058739°W
Cod post	SY23 3SE
Statws treftadaeth	Henebion Cenedlaethol Cymru
Manylion
	Ffeiliau perthnasol ar Comin
	[golygwch ar Wicidata]

Capel enwad Yr Annibynwyr yw Capel Soar Llanbadarn Fawr ger Aberystwyth.

Lleoliad

Mae'r Capel wedi ei lleoli ar Riw Briallu, Llanbadarn Fawr, sydd rhy filltir o ganol tref Aberystwyth. Mae Rhiw Briallu yn allt serth sy'n arwain i'r gogledd allan o bentref Llanbadarn Fawr at bentrefi Penrhyn-coch a Chommins Coch ac yna, ymlaen at Dal-y-bont a Machynlleth.

Hanes

Dechreuwyd ar waith adeiladu'r Capel yn 1801, fe'i gorfenwyd yn 1803, ei helaethu yn 1830 ac haddasu yn 1892.^[1]

Ceir cofnod o hanes cynnar y capel yn llyfr Thomas Rees a John Thomas, Hanes Eglwysi Annibynnol Cymru (4 cyfrol) a argraffwyd yn 1871 ymlaen.^[2]

Yng nghyfrol 4, tudalen 118-119 nodir

"Mae y lle hwn o fewn milldir i Aberystwyth. Yma y corpholwyd yr eglwys Annibynnol gyntaf yn y rhanbarth yma o'r sir. Dechreuwyd pregethu yma mewn ty anedd yn nghanol y dreflan, gan Dr. Phillips, Neuaddlwyd, yn 1801. Cynorthwywyd ef gan eraill o weinidogion a phregethwyr yr enwad, a chyn hir cymerwyd ty bychan yn mhen gogleddol y pentref ar ardreth, a threfnwyd ef oreu gellid at gynal gwasanaeth crefyddol ynddo. Corpholwyd yma eglwys yn 1802, cynwysedig o un-ar-ddeg o aelodau. Roedd Dr. Phillips a Mr. J. Roberts, Llanbrynmair, yn bresenol ar yr achlysur, a gweinyddwyd yma yr ordinhad o swper yr Arglwydd am y waith gyntaf. Er mai ar Dr. Phillips yr oedd y gofal yn benaf, etto cynorthwyid ef gan eraill, ac yn enwedig, ni ddylid esgeuluso crybwyll enwau yr efengylwyr ffyddlon Rhys Daries a John Thomas, Glynarthen, y rhai nid yn unig yma, ond hefyd mewn rhanau eraill o'r wlad, a fuont o help mawr i gychwyn a sefydlu achesion.
Arferid cynal Gwylmabsant yn Llanbadarn ar ddydd Llun y Pasg bob amser, i'r hwn y cyrchai yr holl wlad oddiamgylch, a rnawr yr annuwioldeb a'i dilynui, ac er mwyn gwrthweithio dylanwad niweidiol y cynulliadau llygredig hyny, dechreuodd Dr. Phillips, ac eraill, bregethu yn y lle ar y diwrnod hwnw, a llwyddodd yr efengyl yn raddol i roddi uchel-wyliau annuwioldeb yn yr ardal i lawr. Dyna a fu yn gychwyniad i gyfarfod y Pasg, yr hwn sydd wedi ei gynal o'i pryd hwnw hyd yn awr, ond ei fod er's blynyddau wedi ei symud o ddydd Llun yn nes i ganol yr wythnos
Yn 1804, cafwyd darn o dir at adeiladu capel arno, yr hwn a alwyd yn Zoar.
Yn 1806, symudodd Mr. Azariah Shadrach yma o Lanrwst, i fod yn weinidog yma ac yn Nhalybont, a bu yn llafurio yma gyda llwyddiant mawr am yn agos i ddeunaw mlynedd, a phan y rhoddodd yr achos i fyny, gwnaeth hyny fel y gallai ymgyflwyno yn llwyrach i wasanaethu yr achos newydd a gychwynwyd ganddo yn nhref Aberystwyth. Bu cychwyniad yr achos yno yn dipyn o wanychdod i'r achos yma, ond daliodd ei dir er hyny, a chyn hir adnewyddodd ei nerth. Rhoddwyd galwad i Mr. Benjamin Rees, myfyriwr yn athrofa Neuaddlwyd, ac urddwyd ef Medi 22ain, 1825. Ar yr achlysur gweinyddwyd gan Meistri T. Phillips, Neuaddlwyd; H. George, Brynberian; Ll Rees, Trewyddel, (tad yr urddedig); W. Jones, Rhydybont; D. Davies, Aberteifi; T. Griffiths, Hawen; D. Thomas, Penrhiwgaled; M. Rees, Pencadair, ac eraill. Roedd canghennau cyn hyn wedi eu sefydlu yn Dyffrynpaith a Clarach, i'r rhai hefyd yr oedd Mr. Rees i weinyddu.
Yn 1827, rhoddwyd eisteddleoedd cyfleus yn y capel, ac yn mhen tair blynedd wedi hyny helaethwyd ef, a rhoddwyd oriel ynddo. Daeth yma gynnulleidfa lled luosog, ac er na chyfrifid yr eglwys yn gyfoethog yn ei hamgylchiadau bydol, etto yr oedd yma lawer o bobl ffyddlawn a gweithgar gyda chrefydd. Llafuriodd Mr. Rees yma yn ddiwyd a chyson am saith-mlynedd-a-deugain, ond yn y ddwy flynedd ddiweddaf y mae ei iechyd wedi gwaelu yn fawr, fel nad ydyw yn gallu cyflawni ei weinidogaeth fel cynt, ond y mae etto yn aros mewn cysylltiad a'r eglwys. Nid ydym wedi cael enwau neb o hynodrwydd a fu yn nglyn a'r eglwys hon, ac nid anfonwyd i ni enw neb a godwyd yma i bregethu."

Defnydd cyfredol

Mae'r Capel yn dal i gael ei defnyddio ar gyfer gwasanaethau crefyddol. Cynhelir hefyd digwyddiadau allanol. Bydd Cyngor Cymuned Llanbadarn Fawr yn cynnal ei cyfarfodydd yno.

Cyfeiriadau

Oriel