Ceann Comhairle

llywydd Senedd Iwerddon

Y Ceann Comhairle [1] yw Cadeirydd Dáil Éireann, tŷ isaf Senedd Gweriniaeth Iwerddon, (Lluosog: Cinn Comhairle) Etholir y person sy'n dal y swydd hon o blith aelodau'r Dáil yn y sesiwn lawn gyntaf ar ôl pob etholiad wladwriaethol. Ystyr y teitl o'i gyfieithu o'r Wyddeleg yw 'Pen [Pennaeth] y Cyngor'. Arferir y teitl Wyddeleg hyd yn oed wrth siarad a thrafod yn y Saesneg. Mae ei swydd yn debyg i un Llywydd Cynulliad Cenedlaethol Cymru, sydd hefyd yn arddel enw uniaith Gymraeg.[2]

Seán Ó Fearghaíl, y Ceann Comhairle ers 2016
Logo'r Oireachtas
Yngannu "Ceann Comhairle"

Disgwylir i'r Ceann Comhairle gadw at niwtraliaeth lem. Fodd bynnag, mae mwyafrif y llywodraeth fel arfer yn ceisio ei ddewis ymhlith ei gynghreiriau ei hun neu ymysg ei gynghreiriaid, os yw ei bwysigrwydd rhifiadol yn caniatáu hynny. Er mwyn atgyfnerthu didueddrwydd y llywyddiaeth, mae cyfansoddiad Iwerddon yn darparu nad yw'r Ceann Comhairle presennol yn ceisio cael ei ailethol yn TD (Teachta Dála) ond ei fod yn cael ei ail-ethol yn awtomatig mewn etholiadau seneddol oni bai y penderfynir ymddeol. Nid yw Ceann Cyngor yn pleidleisio ac eithrio yn achos pleidlais gyfartal. Yn yr achos hwn, mae'n pleidleisio yn unol ag arfer seneddol ynghylch siaradwr Tŷ'r Cyffredin Brydeinig. Y Ceann Comhairle yw cynrychiolydd y Gorchymyn yn y Tŷ ac felly mae ganddo nifer o uchelfreiniau:

  • Gwahodd y TD i siarad. Rhaid i bob araith fod drwyddo ef.
  • Rhoir cwestiynau mewn cyfarf
  • Canu'r gloch i gadw trefn ar y siambr. Mae'r gloch yn atgynhyrchiad hanner-maint o gloch hynafol Gastell Lough Lene, a ddarganfuwyd yn Castle Island, Lough Lene, Castlepollard, Swydd Westmeath yn 1881 ac sydd bellach yn yr Amgueddfa Genedlaethol Iwerddon. Cyflwynwyd yr atgynhyrchiad ym 1931 gan weddw Bryan Cooper, cyn-TD.
  • Yr awdurdod i atal yr anhrefn neu ddryswch. Gall orchymyn i aelod o'r Dáil adael y Siambr neu hyd yn oed atal Aelod am gyfnod penodol. Mewn achos o anghydfod mawr gall atal y cynulliad.[3]
 
Cathal Brugha, y Ceann Comhairle cyntaf

Mae sefydliad y Ceann Comhairle mor hen â'r Dáil cyntaf a sefydlwyd fel cynulliad cynrychioliadol annibynnol Iwerddon yn 1919. Y Ceann Comhairle cyntaf oedd Cathal Brugha, a eisteddodd am un diwrnod yn unig, gan llywyddu dros y sesiwn symbolaidd gyntaf cyn gadael y swydd i ddod yn Príomh Aire Dáil Éireann a alwyd ar lafar yn Arlywydd (President), hynny yw, Prif Weinidog yr egin wladwriaeth newydd. Parhaodd yr swyddd i fodoli yn ystod Gwladwriaeth Rydd Iwerddon rhwng 1922 ac 1937, ond yr enw yn y cyfansoddiad oedd, "Cadeirydd Dáil Éireann". Cyflwynwyd yr arfer o ail-ethol y Ceann Comhairle yn awtomatig yn ystod yr etholiad cyffredinol drwy ddiwygio'r Cyfansoddiad yn 1927. Am gyfnod byr rhwng 1936 ac 1937, ar ôl diddymu swydd y Llywodraethwr Cyffredinol (Governor General oedd dal yn gysylltiedig â Phrydain), trosglwyddwyd rhai o'i swyddogaethau i Ceann Comhairle, megis llofnodi'r cyfreithiau, galw a diddymu'r gwasanaeth.[2]

Am y tro cyntaf ar gyfer y 32ain Dáil yn 2016 cafwyd pleidlais gudd i ethol y Ceann Comhairle.[2]

Leas-Cheann Comhairle

golygu

Mae'r Dirprwy-Lywydd Cyngor yn dal ei swydd fel Dirprwy Gadeirydd y Dáil o dan Erthygl 15.9.1 y Cyfansoddiad. Yn absenoldeb y Ceann Comhairle, mae'r Leas-Cheann Comhairle yn dirprwyo ac yn cyflawni'r dyletswyddau ac yn arfer awdurdod y Pennaeth Cyngor mewn trafodion yn y Dáil.[4] Y Cyn-Cheann Cyngor presennol yw TD Fianna Fáil, Pat "the Cope" Gallagher, ers 6 Gorffennaf 2016. Yn ôl traddodiad, mae'r sefyllfa wedi'i neilltuo ar gyfer yr Wrthblaid, ond Taoiseach y dydd sy'n gwneud y penodiad.[5] Mae gan y rôl yr un cyflog a'r un statws â swydd Gweinidog Gwladol.

Rhestr cyn-Ceann Comhairle

golygu
No. Name
(Birth–Death)
Portead Term of office Plaid Etholaeth Dáil
1. Cathal Brugha
(1874–1922)
  21 Ionawr 1919 22 Ionawr 1919 Sinn Féin Waterford County 1st
2. George Noble Plunkett
(1851–1948)[6]
  22 Ionawr 1919 22 Ionawr 1919 Sinn Féin Roscommon North
3. Seán T. O'Kelly
(1882–1966)
  22 Ionawr 1919 16 Awst 1921 Sinn Féin Dublin College Green
style="background-color: Nodyn:Cumann na nGaedheal/meta/color"| 4. Eoin MacNeill
(1867–1945)
  16 Awst 1921 9 Medi 1922 (Pro-Treaty) Sinn Féin Londonderry
National University of Ireland
2nd
style="background-color: Nodyn:Cumann na nGaedheal/meta/color" rowspan=4| 5. Michael Hayes
(1889–1976)
  9 September 1922 9 March 1932 Cumann na nGaedheal National University of Ireland 3rd
4th
5th
6th
6. Frank Fahy
(1879–1953)
  9 March 1932 13 June 1951 Fianna Fáil Galway 7th
8th
Galway East 9th
10th
11th
Galway South 12th
7. Patrick Hogan
(1886–1969)
  13 Mehefin 1951 14 Tachwedd 1967 Labour Party Clare 13th
14th
15th
16th
17th
18th
8. Cormac Breslin
(1902–1978)
  14 Tachwedd 1967 14 Mawrth 1973 Fianna Fáil Donegal South-West
Donegal–Leitrim 19th
9. Seán Treacy
(1923–2018)
  14 Mawrth 1973 5 Gorffennaf 1977 Labour Party Tipperary South 20th
10. Joseph Brennan
(1912–1980)
  5 Goffennaf 1977 13 Gorffennaf 1980 Fianna Fáil Donegal 21st
11. Pádraig Faulkner
(1918–2012)
  15 October 1980[fn 1] 30 Mehefin 1981 Fianna Fáil Louth
12. John O'Connell
(1927–2013)
  30 Mehefin 1981 14 Rhagfyr 1982 Independent Dublin South-Central 22nd
23rd
13. Tom Fitzpatrick
(1918–2006)
  14 Rhagfyr 1982 10 Mawrth 1987 Fine Gael Cavan–Monaghan 24th
(9) Seán Treacy
(1923–2018)
  10 March 1987 26 June 1997 Independent Tipperary South 25th
26th
27th
14. Séamus Pattison
(1936–2018)
  26 Mehefin 1997 6 Mehefin 2002 Labour Party Carlow–Kilkenny 28th
15. Rory O'Hanlon
(born 1934)
  6 Mehefin 2002 14 Mehefin 2007 Fianna Fáil Cavan–Monaghan 29th
16. John O'Donoghue
(born 1956)
  14 Mehefin 2007 13 Hydref 2009 Fianna Fáil Kerry South 30th
17. Séamus Kirk
(born 1945)
  13 Hydref 2009 9 Mawrth 2011 Fianna Fáil Louth
18. Seán Barrett
(born 1944)
  9 Mawrth 2011 10 Mawrth 2016 Fine Gael Dún Laoghaire 31st
19. Seán Ó Fearghaíl
(born 1960)
  10 Mawrth 2016 Incumbent Fianna Fáil Kildare South 32nd

Dolenni

golygu

Cyfeiriadau

golygu
  1. Ceann Comhairle (Yngannu: /kʲɑːn ˈkoːrʎə/) eGwyddeleg am "Penaeth y Cyngor". Lluosog yw Cinn Comhairlí
  2. 2.0 2.1 2.2 https://www.oireachtas.ie/en/members/office-holders/ceann-comhairle/
  3. http://www.irishstatutebook.ie/eli/cons/en/html#article16_6
  4. "Role of the Leas-Cheann Comhairle". Houses of the Oireachtas. Archifwyd o'r gwreiddiol ar 2012-03-05. Cyrchwyd 17 June 2012.
  5. McGee, Harry (1 April 2011). "FF TD selected by Taoiseach to serve as Leas-Cheann Comhairle". The Irish Times.
  6. George Noble Plunkett briefly chaired the Dáil on 22 January 1919. Seán T. O'Kelly was elected Ceann Comhairle later in the same day.
  7. "Office of Ceann Comhairle". Dáil Éireann debates (yn Saesneg). Oireachtas. 15 October 1980. Cyrchwyd 3 October 2018.
  8. "Election of Ceann Comhairle". Dáil Éireann debates (yn Saesneg). Oireachtas. 16 October 1980. Cyrchwyd 3 October 2018.


Gwall cyfeirio: Mae tagiau <ref> yn bodoli am grŵp o'r enw "fn", ond ni ellir canfod y tag <references group="fn"/>