Condottieri

Hurfilwyr a fuont yn gapteiniaid ar gwmnïau milwrol yn ystod yr Oesoedd Canol Diweddar yn yr Eidal oedd y condottieri (ffurfiau unigol: condottiero neu condottiere) neu'r capitani di ventura (capitano di ventura).

Condottieri

Enghraifft o'r canlynol	galwedigaeth, swydd
Math	arweinydd milwrol, milwr tâl
Ffeiliau perthnasol ar Gomin Wicimedia

Daw'r enw Eidaleg condottiero o'r gair condotta, sef y contract a gytunwyd arno gan bennaeth yr hurfilwyr a'r arweinydd a oedd yn galw ar ei wasanaeth. Yn niwedd y 13g a'r 14g, daeth nifer o'r condottieri a'u lluoedd o'r Almaen, Ffrainc, neu wledydd y Balcanau. Yn ystod y Rhyfel Can Mlynedd (1337–1453) trodd nifer o filwyr Lloegr a Ffrainc at filwra am dâl yn ystod y cyfnodau cadoediad, ac un o'r condottieri amlycaf oedd y Sais Syr John Hawkwood.

Erbyn y 15g, Eidalwyr oedd y mwyafrif o'r hurfilwyr a'r capteiniaid, a chawsant ran bwysig yn Rhyfeloedd yr Eidal (1494–1559). Yn ystod oes y Dadeni, y condottieri oedd yn darparu'r rhan fwyaf o luoedd arfog ar gyfer dinas-wladwriaethau'r Eidal. Pendefigion oedd y nifer fwyaf o condottieri, a oedd yn sicrhau annibyniaeth eu gwladwriaethau drwy gynorthwyo pwerau cyfagos. Llwyddodd dugiaid Ferrara, Mantova, ac Urbino i ddiogelu eu diddordebau lleol drwy ddarparu milwyr ar gyfer gwladwriaethau mwy. Er i drefn y condottieri sefydlogi grym yn yr Eidal, bu cwmnïau bychain o hurfilwyr yn brawychu cymdeithas os nad oeddynt yn derbyn tâl, a throdd y rhai heb waith at fanditiaeth yn aml. Buont yn destun dirmyg gan rai, er enghraifft Niccolò Machiavelli, a honnant bod natur yr alwedigaeth yn atynnu dynion ariangar ac anrheithiol a chanddynt reddf fradwrus a thuedd at ysgarmesu yn hytrach na brwydro'n benben ar faes y gad. Er gwaethaf y cyhuddiadau hyn, ymladdodd y mwyafrif o'r condottieri yn ffyddlon ac yn effeithiol dros eu cyflogwyr, ac o'r herwydd defnyddiwyd y drefn hon gan wladwriaethau Ewrop am sawl canrif.

Yn ystod Rhyfeloedd Crefydd Ewrop, yn sgil gwrthdaro'r Diwygiad Protestannaidd a'r Gwrth-Ddiwygiad Catholig yn yr 16g, cyflogwyd y condottieri olaf gan frenhinoedd a dugiaid Ewrop. Ym Mrwydr y Mynydd Gwyn (1620), un o'r ymladdfeydd pwysig yn nechrau'r Rhyfel Deng Mlynedd ar Hugain (1618–48), enillodd y Gynghrair Gatholig, dan arweiniad Johan t'Serclaes, yn erbyn byddinoedd Bohemia a'r Etholaeth Balatin. Cyflogwyd Ernst von Mansfeld, a oedd yn Gatholig, i frwydro dros achosion y Protestaniaid, gan gynnwys yr Etholydd Palatin Ffredrig V, Christian von Braunschweig-Wolfenbüttel, a Thaleithiau Unedig yr Iseldiroedd.

Ym 1506 sefydlwyd y Gwarchodlu Swisaidd gan y Pab Iŵl II, ac er i droedfilwyr Swisaidd gyfrannu yn helaeth at fyddinoedd y Babaeth yn ogystal â lluoedd brenhinoedd Ffrainc, ni rhoddir yr enw condottieri ar yr hurfilwyr hyn.