Cwtigl

Mae cwtigl (ll. cwtiglau ), neu cuticula, yn unrhyw un o amrywiaeth o orchuddion cryf ond hyblyg, allanol organeb, sy'n ei amddiffyn. Ceir gwahanol fathau o gwtiglau i'w cael gyda rhai nad ydynt yn homologaidd, a cheir gwahaniaethau yn eu tarddiad, eu strwythur, eu swyddogaeth, a'u cyfansoddiad cemegol.

Cwtigl

Enghraifft o'r canlynol	cydadran neu elfen fiolegol, dosbarth o endidau anatomegol
Math	endid anatomegol arbennig
Ffeiliau perthnasol ar Gomin Wicimedia

Anatomeg ddynol

Anatomeg o rannau sylfaenol ewin bys

Mewn anatomeg ddynol, gall "cwtigl" gyfeirio at sawl strwythur, ond fe'i defnyddir yn gyffredinol a hyd yn oed gan weithwyr meddygol proffesiynol wrth siarad â chleifion i gyfeirio at yr haen drwchus o groen o amgylch ewinedd y bysedd a'r bodiau traed (yr eponychium). Caiff ei ddefnyddio i gyfeirio at yr haen arwynebol o gelloedd sy'n gorchuddio'r siafft gwallt (cuticula pili) sy'n cloi'r gwallt yn ei ffoligl, ac sy'n cynnwys celloedd marw. Gellir ei ddefnyddio hefyd fel cyfystyr ar gyfer yr epidermis, sef haen allanol y croen.

Cwtigl mewn infertebratau

Mewn sŵoleg, mae'r cwtigl neu'r cwtigwla infertebrataidd yn adeiledd aml-haenog y tu allan i epidermis llawer o infertebratau, yn enwedig llyngyr ac arthropodau, lle mae'n ffurfio allsgerbwd.

Prif gydrannau strwythurol y cwtigl nematod yw proteinau, colagenau traws-gysylltiedig iawn a phroteinau anhydawdd arbenigol a elwir yn "cuticlins", ynghyd â glycoproteinau a lipidau.

Prif gydran strwythurol cwtigl arthropod yw citin, polysacarid sy'n cynnwys unedau N- acetylglucosamine, ynghyd â phroteinau a lipidau. Mae'r proteinau a'r citin wedi'u croesgysylltu. Daw'r anhyblygedd o'r mathau o broteinau a maint y citin. Credir bod y celloedd epidermaidd yn cynhyrchu protein a hefyd yn monitro amseriad a maint y protein i'w ymgorffori yn y cwtigl.

Botaneg

Mewn botaneg, mae cwtiglau planhigion yn orchuddion amddiffynnol, hydroffobig, cwyraidd a gynhyrchir gan gelloedd epidermaidd megis dail, egin ifanc a holl organau planhigion awyr eraill. Mae cwtiglau yn lleihau'rbroses o golli dŵr ac yn lleihau mynediad pathogenau yn effeithiol oherwydd eu secretiad cwyraidd. Prif gydrannau strwythurol cwtiglau planhigion yw'r cwtiglau polymerau unigryw neu'r cwtan, wedi'u trwytho â chwyr. Mae cwtiglau planhigion yn gweithredu fel rhwystrau rhag athreiddio dŵr ac mae'r ddau yn atal arwynebau planhigion rhag mynd yn wlyb ac yn helpu i atal planhigion rhag sychu. Mae gan blanhigion seroffytig fel cacti gwtiglau trwchus iawn i'w helpu i oroesi mewn cynefinoedd sych. Mae gan blanhigion sy'n byw o fewn cyrraedd ewyn tonnau'r môr hefyd gwtiglau mwy trwchus sy'n eu hamddiffyn rhag effeithiau gwenwynig halen.

Mae "cwtigl" yn derm a ddefnyddir ar gyfer haen allanol madarchen (y meinwe basidiocarp). Efallai y byddai'r term amgen "pileipellis", Lladin am "groen y cap" (sy'n golygu "madarchen") yn derm gwell. Dyma'r rhan o'r fadarchen sy'n cael ei blicio a'i daflu cyn ei goginio.