Wicipedia

Datrysiadau sy'n seiliedig ar natur

Mae'r term Datrysiadau Seiliedig ar Natur (Nature-based solutions; NBS) yn cyfeirio at y rheolaeth a'r defnydd cynaliadwy o nodweddion a phrosesau naturiol i fynd i'r afael â heriau cymdeithasol-amgylcheddol. Mae'r heriau hyn yn cynnwys materion fel newid hinsawdd, diogelwch dŵr, llygredd dŵr, diogelwch bwyd, iechyd dynol, colli bioamrywiaeth, a rheoli risg trychinebau.

Datrysiadau sy'n seiliedig ar natur
Enghraifft o'r canlynolproblem gymdeithasol Edit this on Wikidata
Mathtirluniau naturiol, Rheolaeth Edit this on Wikidata

Mae diffiniad y Comisiwn Ewropeaidd o NBS yn nodi bod yr atebion hyn "yn cael eu hysbrydoli a'u cefnogi gan natur, sy'n gost-effeithiol, yn darparu buddion amgylcheddol, cymdeithasol ac economaidd ar yr un pryd ac yn helpu i adeiladu gwytnwch (yr ecosystem ei hun). Mae datrysiadau o'r fath yn dod â natur a nodweddion a phrosesau mwy amrywiol i ddinasoedd, tirweddau, a morluniau, trwy ymyrryd yn systemig, a thrwy hyn defnyddir yr adnoddau'n effeithlon.”[1] Yn 2020, diweddarwyd diffiniad y CE i bwysleisio ymhellach “Rhaid i atebion sy'n seiliedig ar natur fod o fudd i fioamrywiaeth a chefnogi'r ecosystem.”[2] Trwy ddefnyddio NBS gall ecosystemau iach, gwydn ac amrywiol (boed yn naturiol, wedi'u rheoli, neu wedi'u creu o'r newydd) ddarparu atebion er budd cymdeithasau a bioamrywiaeth.[3] Mae'n ofynnol i brosiectau Ymchwil ac Arloesi ar NBS a ariennir gan Raglen Fframwaith yr UE ymateb i'r diffiniad hwn.[4]

Yn y cyfamser, mae'r Fenter Datrysiadau sy'n seiliedig ar natur yn diffinio NBS fel "camau gweithredu sy'n gweithio gyda natur ac yn ei gwella er mwyn helpu pobl i addasu i newid a thrychinebau".

Er enghraifft, mae adfer a/neu amddiffyn mangrofau ar hyd arfordiroedd yn defnyddio datrysiad sy'n seiliedig ar natur i gyflawni sawl nod. Mae mangrofau yn cymedroli effaith tonnau a gwynt ar aneddiadau neu ddinasoedd arfordirol[5] ac ar yr un pryd, mae'n atafaelu neu'n cloi CO 2.[6] Maent hefyd yn darparu parthau meithrin ar gyfer bywyd morol a all fod yn sail i gynnal pysgodfeydd y gall poblogaethau lleol ddibynnu arnynt. Yn ogystal, gall coedwigoedd mangrof helpu i leihau erydu arfordirol o ganlyniad i gynnydd yn lefel y môr. Yn yr un modd, mae toeau neu waliau gwyrdd yn atebion sy'n seiliedig ar natur y gellir eu gweithredu mewn dinasoedd i gymedroli effaith tymheredd uchel, dal dŵr storm, lleihau llygredd, a gweithredu fel sinciau carbon, tra'n gwella bioamrywiaeth ar yr un pryd.

Mae dulliau cadwraeth a mentrau rheoli amgylcheddol wedi'u cynnal ers degawdau. Yn fwy diweddar, mae cynnydd wedi'i wneud o ran mynegi'n well y manteision y gall atebion sy'n seiliedig ar natur eu darparu er lles pobol. Hyd yn oed os yw fframio'r term ei hun yn parhau i esblygu,[7] mae enghreifftiau o atebion sy'n seiliedig ar natur eisoes i'w cael ledled y byd.

Mae astudiaethau o'r 2010au wedi cynnig ffyrdd o gynllunio a gweithredu datrysiadau sy'n seiliedig ar natur mewn ardaloedd trefol,[8][9][10] tra bod NBS yn cael eu hymgorffori fwyfwy i bolisïau a rhaglenni cenedlaethol a rhyngwladol prif ffrwd (e.e. polisi newid hinsawdd, y gyfraith, buddsoddi mewn seilwaith, a mecanweithiau ariannu), gyda sylw cynyddol yn cael ei roi i NBS gan y Comisiwn Ewropeaidd ers 2013, fel rhan annatod o bolisi Ymchwil ac Arloesedd yr UE.[11] Mae'r Cenhedloedd Unedig hefyd wedi ceisio hyrwyddo newid mewn persbectif tuag at NBS: y thema ar gyfer Diwrnod Dŵr y Byd 2018 oedd "Natur ar gyfer Dŵr", tra bod Adroddiad Datblygu Dŵr y Byd y Cenhedloedd Unedig sy'n cyd-fynd â'r Cenhedloedd Unedig yn dwyn y teitl "Atebion Dŵr yn Seiliedig ar Natur". Yn y cyfamser, amlygodd Uwchgynhadledd Gweithredu ar yr Hinsawdd, y Cenhedloedd Unedig 2019 (2019 UN Climate Action Summit) atebion sy'n seiliedig ar natur fel dull effeithiol o frwydro yn erbyn newid hinsawdd a chrëwyd "Clymblaid Atebion sy'n Seiliedig ar Natur", gan gynnwys dwsinau o wledydd, dan arweiniad Tsieina a Seland Newydd.[12]

Cefndir golygu

 
To gwyrdd Neuadd y Ddinas, Chicago

Diffiniadau golygu

Mae'r Undeb Rhyngwladol dros Gadwraeth Natur (IUCN) yn diffinio NBS fel camau gweithredu i ddiogelu, rheoli'n gynaliadwy, ac adfer ecosystemau naturiol neu wedi'u haddasu, sy'n mynd i'r afael â heriau cymdeithasol yn effeithiol ac yn addasol, gan ddarparu buddion er lles pobol a bioamrywiaeth ar yr un pryd, gyda heriau cymdeithasol cyffredin a nodwyd fel newid hinsawdd, diogelwch bwyd, risgiau trychineb, diogelwch dŵr, datblygiad cymdeithasol ac economaidd yn ogystal ag iechyd dynol.

Mae grwpiau Ewropeaidd eraill yn gweld NBS fel dull adfer a seilwaith i ddarparu buddion cymdeithasol, economaidd a gwleidyddol.[13] Safbwynt arall ar NBS yw ei fod yn cynnig datrysiadau sy'n defnyddio gwasanaethau ecolegol ac amgylcheddol i fynd i'r afael â heriau amgylcheddol, cymdeithasol ac economaidd cyfoes.[14]

Mathau golygu

Yn 2014-2015, roedd gan Rhwydwaith Ewropeaidd BiodiERsA[15] ystod o wyddonwyr, ymchwilwyr, a rhanddeiliaid, a oedd yn cynnig dau fath o deipoleg:[16]

  1. "Faint o beirianneg bioamrywiaeth ac ecosystemau sy'n rhan o NBS", a
  2. "Faint o wasanaethau ecosystem a grwpiau rhanddeiliaid sy'n cael eu targedu gan NBS penodol".

Mae'r deipoleg yn amlygu y gall NBS gynnwys camau gweithredu gwahanol iawn ar ecosystemau (o warchodaeth i reoli, neu hyd yn oed greu ecosystemau newydd) ac mae'n seiliedig ar y rhagdybiaeth mai po uchaf yw nifer y gwasanaethau a'r grwpiau rhanddeiliaid a dargedir, yr isaf yw'r gallu i wneud hynny. Fel y cyfryw, mae tri math gwahanol o NBS:

  • Math 1 – Ychydig iawn o ymyrraeth mewn ecosystemau
  • Math 2 – Rhai ymyriadau mewn ecosystemau a thirweddau
  • Math 3 – Rheoli ecosystemau mewn ffyrdd helaeth

Atebion Seiliedig ar Natur yng Nghytundeb Paris golygu

Mae Cytundeb Paris yn galw ar bob Parti i gydnabod rôl ecosystemau naturiol wrth ddarparu gwasanaethau fel sinciau carbon.[17] Mae Erthygl 5.2 yn annog Partïon i fabwysiadu cadwraeth a rheolaeth fel arf ar gyfer cynyddu stociau carbon ac mae Erthygl 7.1 yn annog Partïon i feithrin systemau economaidd-gymdeithasol cydnerth ac ecolegol trwy arallgyfeirio economaidd a rheoli adnoddau naturiol yn gynaliadwy. Mae'r Cytundeb yn cyfeirio at natur (ecosystemau, adnoddau naturiol, coedwigoedd) mewn 13 lle gwahanol. Datgelodd dadansoddiad manwl[18] o'r holl Gyfraniadau a Benderfynir yn Genedlaethol [19] a gyflwynwyd i UNFCCC, fod tua 130 CDC neu 65% o'r llofnodwyr wedi ymrwymo i atebion sy'n seiliedig ar natur o ran hinsawdd, gan awgrymu consensws eang ar gyfer rôl Natur yn y broses o gyrraedd nodau newid hinsawdd. Fodd bynnag, anaml y mae ymrwymiadau lefel uchel yn trosi'n gamau gweithredu cadarn, mesuradwy ar lawr gwlad.[20]

Atebion seiliedig ar natur yn uwchgynhadledd gweithredu ar yr hinsawdd, y Cenhedloedd Unedig, ym Medi 2019 golygu

Yn Uwchgynhadledd Gweithredu ar yr Hinsawdd, y Cenhedloedd Unedig yn 2019, datrysiadau seiliedig ar natur oedd un o'r prif bynciau a drafodwyd, a chawsant eu trafod fel dull effeithiol o frwydro yn erbyn newid hinsawdd. Crëwyd "Clymblaid Atebion yn Seiliedig ar Natur", gan gynnwys dwsinau o wledydd, dan arweiniad Tsieina a Seland Newydd.[21]

Cyfeiriadau golygu

  1. ↑ "Nature-Based Solutions - European Commission". Archifwyd o'r gwreiddiol ar 23 September 2019. Cyrchwyd 10 December 2019.
  2. ↑ Wild, Tom; Freitas, Tiago; Vandewoestijne, Sofie (2020). Nature-based Solutions - State of the Art in EU-funded Projects (PDF). Cyrchwyd 11 January 2021.
  3. ↑ Eggermont, Hilde; Balian, Estelle; Azevedo, José Manuel N.; Beumer, Victor; Brodin, Tomas; Claudet, Joachim; Fady, Bruno; Grube, Martin et al. (2015). "Nature-based Solutions: New Influence for Environmental Management and Research in Europe" (yn en). Gaia - Ecological Perspectives for Science and Society 24 (4): 243–248. doi:10.14512/gaia.24.4.9. https://hal-univ-perp.archives-ouvertes.fr/hal-01245631/file/Eggermont%20et%20al.%202015%20%28NBS%29.pdf. Adalwyd 24 May 2020.
  4. ↑ "Horizon 2020 Workprogramme 2018-2020" (PDF). Archifwyd o'r gwreiddiol (PDF) ar 10 December 2019. Cyrchwyd 10 December 2019.
  5. ↑ Marois, Darryl E.; Mitsch, William J. (2 January 2015). "Coastal protection from tsunamis and cyclones provided by mangrove wetlands – a review". International Journal of Biodiversity Science, Ecosystem Services & Management 11 (1): 71–83. doi:10.1080/21513732.2014.997292. ISSN 2151-3732. http://dx.doi.org/10.1080/21513732.2014.997292. Adalwyd 5 September 2021.
  6. ↑ Inoue, Tomomi (2019), "Carbon Sequestration in Mangroves", Blue Carbon in Shallow Coastal Ecosystems (Singapore: Springer Singapore): 73–99, doi:10.1007/978-981-13-1295-3_3, ISBN 978-981-13-1294-6, http://dx.doi.org/10.1007/978-981-13-1295-3_3, adalwyd 5 September 2021
  7. ↑ "'Nature-based solutions' is the latest green jargon that means more than you might think" (yn en). Nature 541 (7636): 133–134. 12 January 2017. Bibcode 2017Natur.541R.133.. doi:10.1038/541133b. PMID 28079099.
  8. ↑ Raymond, Christopher M.; Frantzeskaki, Niki; Kabisch, Nadja; Berry, Pam; Breil, Margaretha; Nita, Mihai Razvan; Geneletti, Davide; Calfapietra, Carlo (2017). "A framework for assessing and implementing the co-benefits of nature-based solutions in urban areas". Environmental Science & Policy 77: 15–24. doi:10.1016/j.envsci.2017.07.008. ISSN 1462-9011. http://dx.doi.org/10.1016/j.envsci.2017.07.008. Adalwyd 5 September 2021.
  9. ↑ Bush, Judy; Doyon, Andréanne (2019). "Building urban resilience with nature-based solutions: How can urban planning contribute?". Cities 95: 102483. doi:10.1016/j.cities.2019.102483. ISSN 0264-2751. http://dx.doi.org/10.1016/j.cities.2019.102483. Adalwyd 5 September 2021.
  10. ↑ Frantzeskaki, Niki (2019). "Seven lessons for planning nature-based solutions in cities". Environmental Science & Policy 93: 101–111. doi:10.1016/j.envsci.2018.12.033. ISSN 1462-9011.
  11. ↑ Faivre, Nicolas; Fritz, Marco; Freitas, Tiago; de Boissezon, Birgit; Vandewoestijne, Sofie (2017). "Nature-Based Solutions in the EU: Innovating with nature to address social, economic and environmental challenges". Environmental Research 159: 509–518. Bibcode 2017ER....159..509F. doi:10.1016/j.envres.2017.08.032. ISSN 0013-9351. PMID 28886502. http://dx.doi.org/10.1016/j.envres.2017.08.032. Adalwyd 5 September 2021.
  12. ↑ "Political and financial support for new efforts to scale up use of nature-based solutions to be announced at Climate Action Summit" (PDF). Climate Action Summit 2019. Archifwyd o'r gwreiddiol (PDF) ar 6 October 2019. Cyrchwyd 22 October 2019.
  13. ↑ Qi, Yunfei; Chan, Faith Ka Shun; Thorne, Colin; O'Donnell, Emily; Quagliolo, Carlotta; Comino, Elena; Pezzoli, Alessandro; Li, Lei et al. (October 2020). "Addressing Challenges of Urban Water Management in Chinese Sponge Cities via Nature-Based Solutions" (yn en). Water 12 (10): 2788. doi:10.3390/w12102788.
  14. ↑ Hankin, Barry; Page, Trevor; McShane, Gareth; Chappell, Nick; Spray, Chris; Black, Andrew; Comins, Luke (2021-08-01). "How can we plan resilient systems of nature-based mitigation measures in larger catchments for flood risk reduction now and in the future?" (yn en). Water Security 13: 100091. doi:10.1016/j.wasec.2021.100091. ISSN 2468-3124. https://www.sciencedirect.com/science/article/pii/S2468312421000080.
  15. ↑ "BiodivERsA: home". www.biodiversa.org. Archifwyd o'r gwreiddiol ar 31 December 2019. Cyrchwyd 31 December 2019.
  16. ↑ Eggermont, Hilde; Balian, Estelle; Azevedo, José Manuel N.; Beumer, Victor; Brodin, Tomas; Claudet, Joachim; Fady, Bruno; Grube, Martin et al. (2015). "Nature-based Solutions: New Influence for Environmental Management and Research in Europe" (yn en). Gaia - Ecological Perspectives for Science and Society 24 (4): 243–248. doi:10.14512/gaia.24.4.9. https://hal-univ-perp.archives-ouvertes.fr/hal-01245631/file/Eggermont%20et%20al.%202015%20%28NBS%29.pdf. Adalwyd 24 May 2020.
  17. ↑ Harris, Duchess (15 December 2018). The Paris climate agreement. ISBN 978-1-5321-5964-0. OCLC 1101137974.
  18. ↑ "Nature-Based Solutions Policy Platform". www.nbspolicyplatform.org (yn Saesneg). Archifwyd o'r gwreiddiol ar 2020-05-24. Cyrchwyd 13 September 2018.
  19. ↑ "Nationally Determined Contributions (NDCs) | UNFCCC". unfccc.int (yn Saesneg). Archifwyd o'r gwreiddiol ar 13 September 2018. Cyrchwyd 13 September 2018.
  20. ↑ Ecosystem-based adaptation: a win–win formula for sustainability in a warming world?. July 2016. http://pubs.iied.org/17364IIED/?k=Ecosystem-based+Adaptation+EbA&p=3. Adalwyd 13 September 2018.
  21. ↑ "Political and financial support for new efforts to scale up use of nature-based solutions to be announced at Climate Action Summit" (PDF). Climate Action Summit 2019. Archifwyd o'r gwreiddiol (PDF) ar 6 October 2019. Cyrchwyd 22 October 2019.

Ffynonellau golygu

Dolenni allanol golygu

Wedi dod o "https://cy.wikipedia.org/w/index.php?title=Datrysiadau_sy%27n_seiliedig_ar_natur&oldid=11579198"