Gold y gors

Caltha palustris
Dosbarthiad gwyddonol
Teyrnas:	Plantae
Urdd:	Ranunculales
Teulu:	Ranunculaceae
Genws:	Caltha
Rhywogaeth:	'''''
Enw deuenwol
	Caltha palustris;

Llysieuyn blodeuol bychan lluosflwydd cynhenid yw Gold y gors sy'n enw gwrywaidd. Mae'n perthyn i'r teulu Ranunculaceae ac yn mynychu cynefinoedd gwlyg sydd heb fod yn rhy asidig^[1]. Yr enw gwyddonol (Lladin) yw Caltha palustris a'r enw Saesneg yw Marsh-marigold.^[2] Ceir enwau Cymraeg eraill ar y planhigyn hwn gan gynnwys Melyn y Gors, Aur y Gors, Cwpanau'r Brenin, Gold Mair, Gold y Gors, Llysiau Mair, Rhuddlas y Gors, Rhuddos Mai, Rhuddos y Gors, Rhuddos y Morfa, Sawdl y Fuwch, Troed yr Ebol, Troed yr Ebol y Gors.

Mae'r blodau'n gymesur ac yn ddeuryw. Nodwedd arbennig y planhigyn hwn yw bod y sepalau'n lliwgar ac yn edrych yn debyg iawn i betalau. Ceir ychydig lleia erioed o wenwyn o fewn y planhigyn: protoanemonin,sy'n wenwyn i anifail a dyn, alcaloidau neu glycodidau. Mae'n perthyn yn agos i flodyn menyn a'r lili ddŵr.

Hanes yng Nghymru a Phrydain

Dyma un o blanhigion cynhenid mwyaf hynafol, gan iddo, yn ôl pob tebyg, oroesi'r oesoedd ia a ffynnu ar ôl yr enciliad olaf mewn tirwedd o ddyfroedd tawdd y rhewlifoedd. Hyd at ddwy ganrif yn ôl, cyn traenio'r gwlyptiroedd yn helaeth buasai gold y gors yn un o blahigion amlycaf y gwanwyn cynnar. Fel yr â'r sychu rhagddo mae gold y gors yn parhau ar drai.^[3]. Fodd bynnag, dengys arolygon cynhwysfawr yr hanner canrif ddiwethaf bod y planhigyn yn dal ei dir ac yn tyfu'n wyllt mewn mwyafrif helaeth o unedau 10Km² Cymru a Phrydain ^[1]. Gan gofio hyn mae'n beth syndod nad oes cyfri am y planhigyn hwn fel meddyginiaeth yn Williams (2017)^[4]

Tarddiad yr enwau

Mae ei enw gwyddonol Caltha palustris yn dod o’r hen Roeg (Caltha) κάλαθος (kalathos), sy’n golygu “gobled/cobled" (cwpan) oherwydd mae'n debyg siâp blagur y blodau. Mae’r adenw palustris yn dod o’r Lladin ac yn golygu “o’r wern” sydd wrth gwrs yn cyfeirio at y cynefin lle mae gold y gors yn tyfu fel arfer^{[angen ffynhonnell]}.

Gweler hefyd

Y Bywiadur gwefan Llên Natur

Cyfeiriadau

↑ ^1.0 ^1.1 Preston, Pearson & Dines (2002) New Atlas of the British Flora Gwasg Prifysgol Rhydychen
↑ Gerddi Kew; adalwyd 21 Ionawr 2015
↑ Maybey, R, (1996) Flora Britannica, Sinclair-Stevenson
↑ Williams, AE (2017) Meddyginiaethau Gwerin Cymru Gwasg y Lolfa

[Preston_ac_eraill_(2002)_GPRh-1] 1.0 ^1.1 Preston, Pearson & Dines (2002) New Atlas of the British Flora Gwasg Prifysgol Rhydychen

[2] Gerddi Kew; adalwyd 21 Ionawr 2015

[Maybey,_R._(1996)-3] Maybey, R, (1996) Flora Britannica, Sinclair-Stevenson

[Williams,_AE_(2017)-4] Williams, AE (2017) Meddyginiaethau Gwerin Cymru Gwasg y Lolfa

[1]

[2]

[3]

[4]