Gorbysgota

Mae gorbysgota yn digwydd pan fo pysgotwyr yn lleihau stociau pysgod yn is na’r gyfradd adennill, gan wneud y boblogaeth bysgod yn anghynaladwy. Gall hyn ddigwydd mewn dyfroedd morol ac mewn llynnoedd neu afonydd.

Gorbysgota

Enghraifft o'r canlynol	trasiedi'r tir cyffredin, disbyddu adnoddau
Math	pysgota
Ffeiliau perthnasol ar Gomin Wicimedia

400 tunnell o bysgod (Trachurus murphyi) mewn rhwyd ​​cwch pysgota o Tsile

Dioddefodd penfras yr Iwerydd o orbysgota yn y 1970au a'r 1980au gyda chwymp ym 1992

Gall gorbysgota ddisbyddu rhywogaethau allweddol rîff a niweidio cynefin cwrel. Mae pysgod creigresi cwrel yn ffynhonnell fwyd sylweddol i dros biliwn o bobl ledled y byd.

Gall gorbysgota ddisbyddu’r adnodd yn y pen draw mewn achosion o bysgota â chymhorthdal, cyfraddau twf biolegol isel a lefelau hynod isel o fiomas. Er enghraifft, mewn siarcod, mae gorbysgota wedi effeithio ar yr ecosystem forol gyfan. Datgelodd un astudiaeth fod stociau o'r rhywogaethau rheibus mwyaf, gan gynnwys tiwna a chleddbysgod, wedi gostwng 90% ers y 1950au.

Mae gallu ardal bysgota i ymadfer ar ôl gorbysgota yn dibynnu ar ba un a all amodau ecosystem adfer. Gall yr ecosystem gael ei heffeithio'n fawr neu gall rhywogaethau eraill fynd i mewn iddi. Er enghraifft, gall gorbysgota brithyll y nant ddod â'r carp i mewn a'i gwneud yn amhosibl i frithyll y nant dyfu eto.

Math

Mae tri math cydnabyddedig o orbysgota biolegol: gorbysgota twf, gorbysgota recriwtio, a gorbysgota ecosystemau.

• Gorbysgota twf - Gall gorbysgota ddisbyddu rhywogaethau creigresi allweddol a niweidio cynefin cwrel. Mae pysgod creigresi cwrel yn ffynhonnell fwyd sylweddol i dros biliwn o bobl ledled y byd.

Mae gorbysgota twf yn digwydd pan fo pysgod yn cael eu cynaeafu ar faint cyfartalog sy'n llai na'r maint a fyddai'n cynhyrchu'r cnwd mwyaf fesul recriwt. Mae recriwt yn unigolyn sy'n cyrraedd aeddfedrwydd, neu i mewn i'r terfynau a bennir gan bysgodfa, sydd fel arfer o ran maint neu oedran. Mae hyn yn gwneud cyfanswm y cnwd yn llai nag y byddai pe caniateid i'r pysgod dyfu i faint priodol. Gellir ei wrthbwyso trwy leihau marwolaethau o bysgota i lefelau is a chynyddu maint cyfartalog pysgod wedi'u cynaeafu i faint a fydd yn caniatáu'r cynnyrch mwyaf posibl fesul recriwt.

• Gorbysgota recriwtio - Mae gorbysgota o ran recriwtio yn digwydd pan fydd poblogaeth yr oedolion aeddfed (biomas silio) yn cael ei disbyddu i lefel lle nad oes ganddi’r gallu atgenhedlu i ailgyflenwi ei hun mwyach—nid oes digon o oedolion i gynhyrchu epil. Cynyddu biomas y stoc silio i lefel darged yw’r dull a ddefnyddir gan reolwyr i adfer poblogaeth sy’n gorbysgota i lefelau cynaliadwy. Yn gyffredinol, cyflawnir hyn trwy osod moratoriwm, cwotâu, a chyfyngiadau maint lleiaf ar boblogaeth pysgod.

• Gorbysgota ar yr ecosystem - Mae gorbysgota gan yr ecosystem yn digwydd pan fydd cydbwysedd yr ecosystem yn cael ei newid gan orbysgota. Gyda gostyngiad yn niferoedd y rhywogaethau ysglyfaethus mawr, mae'r toreth o fathau bach o borthiant yn cynyddu gan achosi symudiad yng nghydbwysedd yr ecosystem tuag at rywogaethau pysgod llai.

Canlyniadau

Yn ôl adroddiad gan y Cenhedloedd Unedig yn 2008, mae fflydoedd pysgota'r byd yn colli 50 biliwn o ddoleri bob blwyddyn oherwydd gorfanteisio a chamreoli adnoddau pysgota. Ysgrifennwyd yr adroddiad hwn ar y cyd gan Fanc y Byd â Chorff Bwyd ac Amaeth y Cenhedloedd Unedig (FAO; Food and Agriculture Organization), ac mae’n amlygu y gallai hanner fflyd bysgota’r byd gael ei ddatgymalu drwy gynnal y dalfeydd presennol. Yn ogystal, mae biomas cyffredinol ysgolion pysgod wedi'i leihau i bwynt lle nad yw bellach yn bosibl disgwyl cymaint o ddalfeydd mor niferus ag yn y gorffennol.

Darllen pellach

• Allan, J David; Abell, Robin; Hogan, Zeb; Revenga, Carmen; Taylor, Brad W; Welcomme, Robin L; Winemiller, Kirk (2005) Overfishing of inland waters. BioScience, 5 December.
• Clover, Charles (2004) End of the Line: How overfishing is changing the world and what we eat. Ebury Press, London. ISBN 0-09-189780-7
• Costello, Christopher; Gaines, Steven D and Lynham, John (2008) Can Catch Shares Prevent Fisheries Collapse? Archifwyd 2016-05-15 yn y Portuguese Web Archive Science Vol 321, No 5896, pp 1678–1681.
• Hogan, C.Michael. (2010) Overfishing, Encyclopedia of earth, topic ed. Sidney Draggan, ed. in chief C. Cleveland, National Council on Science and the Environment (NCSE), Washington DC
• Kurlansky, Mark. (1997). Cod: A Biography of the Fish That Changed the World. New York: Walker. ISBN 0-8027-1326-2.
• Loder, Natasha. 2005. Point of No Return Archifwyd 2008-12-01 yn y Peiriant Wayback. Conservation in Practice 6(3):28-34. On overfishing as an evolutionary force and the "Darwinian debt" for future generations.
• Jacquet, J (2007) Silent water: a brief examination of the marine fisheries crisis Archifwyd 2009-03-26 yn y Peiriant Wayback Environment, Development and Sustainability. Springer.
• Moustakas, A., Silvert, W. and Dimitromanolakis, A. (2006) A spatially explicit learning model of migratory fish and fishers for evaluating closed areas Archifwyd 2012-03-01 yn y Peiriant Wayback Ecological Modelling, 192: 245-258.

Dolenni allanol

• We’ve removed 90% of all large fish from the oceans. Just 10% to go. Australian Broadcasting Corporation. 13 Chwefror 2021
• 'Gorbysgota' ar daflen Cyd-bwyllgor Addysg Cymru