Tŷ Mawr y Castell

Tŷ Mawr y Castell
Math	tŷ mewn tref
Sefydlwyd	1673 ;
Daearyddiaeth
Lleoliad	Trefynwy
Sir	Sir Fynwy
Gwlad	Cymru
Uwch y môr	30.7 metr
Cyfesurynnau	51.8127°N 2.7164°W
Cod post	NP25 3BS
Statws treftadaeth	adeilad rhestredig Gradd I
Manylion
Deunydd	old red sandstone
	Ffeiliau perthnasol ar Comin
	[golygwch ar Wicidata]

Tŷ trefol sy'n deillio'n ôl i 1673 ydy Tŷ Mawr y Castell (Saesneg: Great Castle House) sydd wedi'i leoli yng nghanol tref Trefynwy yn Sir Fynwy, De Cymru. Saif ger Sgwâr Agincourt. Mae rhan o'r tŷ ar dir Castell Trefynwy ac mae wedi'i gofrestru fel adeilad hynafol Gradd I^[1].

Mae'n un o ddau-ddeg-pedwar adeilad yn Nhrefynwy sydd ar y Llwybr Treftadaeth (plac glas). Mae rhai'n honi mai dyma adeilad pwysicaf y dre, oherwydd ei bensaerniaeth unigryw.

Fe'i ddisgrifiwyd un tro fel tŷ "hynod o rodresgar a ffansi"^[2] a chafodd ei godi yn 1673 ar gyfer bonheddwr o'r enw Henry Somerset, Dûg Iaf Beaufort, a'r 3ydd Marcwis Caerwrangon. Roedd hefyd yn Arglwydd-Lywydd Cyngor Cymru a'r Gororau.

Yn ddiweddarach yn ei hanes, daeth yn llys barn, hyd nes y symudwyd y llys i'r Neuadd y Sir newydd yn 1725. Yn y gorffennol mae wedi bod yn bencadlys Peiriannwyr Brenhinol Sir Fynwy (milwrol) - ers canol y 19g. Ceir amgueddfa'r gatrawd o fewn ei furiau.^[3]