Sir Fynwy

Sir yn ne-ddwyrain Cymru yw Sir Fynwy (Saesneg: Monmouthshire) a grewyd wrth ad-drefnu llywodraeth leol yn 1996. Roedd yr hen Sir Fynwy yn un o'r tair sir ar ddeg yng Nghymru a ddilëwyd gan adrefnu llywodraeth leol yn 1974. Rhwng 1974 a 1996 bu'r ardal yn rhan o sir Gwent. Trefynwy, ar Afon Mynwy, yw prif dref a chanolfan weinyddol y sir. Mae'r sir yn cynrychioli pen deheuol Cymru yn yr hen ddywediad "O Fôn i Fynwy" (h.y. 'Cymru benbaladr'). Llywodraethir y sir gan Gyngor Sir Fynwy, sydd å'i bencadlys yn nhref Brynbuga.

Sir Fynwy

Arwyddair	UTRIQUE FIDELIS
Math	prif ardal
Prifddinas	Brynbuga
Poblogaeth	94,142
Daearyddiaeth
Sir	Cymru
Gwlad	Cymru
Arwynebedd	849.088 km²
Gerllaw	Afon Hafren, Afon Gwy
Yn ffinio gyda	Swydd Henffordd, Ardal Fforest y Ddena, Blaenau Gwent, De Swydd Gaerloyw, Casnewydd, Dinas Bryste, Swydd Gaerloyw, Powys, Torfaen
Cyfesurynnau	51.78°N 2.87°W
Cod SYG	W06000021
GB-MON
Ffeiliau perthnasol ar Comin

Sir Fynwy bresennol

Sir Fynwy cyn 1974

Hanes

Yn yr Oesoedd Canol Cynnar bu'r diriogaeth yn rhan o deyrnas Gwent. O 1069 ymlaen syrthiodd rhan helaeth yr ardal i ddwylo'r Normaniaid a daeth yn rhan o dir Y Mers, er bod rhannau o'r ucheldir yn dal yn nwylo arglwyddi Cymreig lleol.

Crëwyd yr hen Sir Fynwy yn y flwyddyn 1542 allan o'r hen arglwyddiaethau yn yr ardal. Roedd yn cynnwys Casnewydd ac yn ffinio â Swydd Gaerloyw i'r dwyrain, Swydd Henffordd i'r gogledd-ddwyrain, Sir Frycheiniog i'r gogledd a Morgannwg i'r gorllewin.

Daeth yn rhan o sir Gwent yn 1974. Ffurfwyd y sir newydd yn 1996.

Oriel

• 

  Logo y Cyngor

• 

  Tarian Sir Benfro ers 1996

• 

  Darlun cynrychioladol o drefi yr hen Sir Fynwy; ysgythriad du a gwyn; 1800.

Gwleidyddiaeth a gweinyddiaeth

Rhennir y sir yn 33 o gymunedau:

Brynbuga Caer-went Cas-gwent Cil-y-Coed Crucornau Drenewydd Gelli-farch Y Dyfawden Y Fenni Goetre Fawr Y Grysmwnt Gwehelog Fawr

Llanarth Llanbadog Llandeilo Bertholau Llandeilo Gresynni Llanelli Llanfihangel Troddi Llan-ffwyst Fawr Llangatwg Feibion Afel Llan-gwm Llangybi Llanhenwg

Llanofer Llantrisant Fawr Magwyr gyda Gwndy Matharn Porth Sgiwed Rogiet Rhaglan St Arvans Trefynwy Tryleg Unedig Tyndyrn

Daearyddiaeth

Trefi a phrif bentrefi

• Cas-gwent
• Caerwent
• Cil-y-Coed neu Cilycoed
• Trefynwy
• Y Fenni
• Brynbuga

Cestyll

• Castell Cas-gwent
• Castell Cil-y-Coed
• Castell Grysmwnt
• Castell Gwyn
• Castell Rhaglan
• Castell Ynysgynwraidd
• Castell y Fenni
• Castell Brynbuga

Trefi a phentrefi Sir Fynwy

Aberffrwd  · Abergwenffrwd  · Betws Newydd  · Brynbuga  · Bryngwyn  · Caer-went  · Cas-gwent  · Castellnewydd  · Cemais Comawndwr  · Cilgwrrwg  · Cil-y-Coed  · Clydach  · Coed Morgan  · Coed-y-mynach  · Cwmcarfan  · Cwm-iou  · Drenewydd Gelli-farch  · Y Dyfawden  · Yr Eglwys Newydd ar y Cefn  · Y Fenni  · Gaer-lwyd  · Gilwern  · Glasgoed  · Goetre  · Gofilon  · Y Grysmwnt  · Gwehelog  · Gwernesni  · Gwndy  · Yr Hencastell  · Little Mill  · Llanarth  · Llanbadog  · Llancaeo  · Llandegfedd  · Llandeilo Bertholau  · Llandeilo Gresynni  · Llandenni  · Llandidiwg  · Llandogo  · Llanddewi Nant Hodni  · Llanddewi Rhydderch  · Llanddewi Ysgyryd  · Llanddingad  · Llanddinol  · Llanelen  · Llanelli  · Llanfable  · Llanfaenor  · Llanfair Cilgedin  · Llanfair Is Coed  · Llanfihangel Crucornau  · Llanfihangel Tor-y-mynydd  · Llanfihangel Troddi  · Llanfihangel-y-gofion  · Llanfihangel Ystum Llywern  · Llanfocha  · Llan-ffwyst  · Llangatwg Feibion Afel  · Llangatwg Lingoed  · Llangiwa  · Llangofen  · Llan-gwm  · Llangybi  · Llanhenwg  · Llanisien  · Llanllywel  · Llanofer  · Llanoronwy  · Llan-soe  · Llantrisant  · Llanwarw  · Llanwenarth  · Llanwynell  · Llanwytherin  · Y Maerdy  · Magwyr  · Mamheilad  · Matharn  · Mounton  · Nant-y-deri  · Newbridge-on-Usk  · Y Pandy  · Pen-allt  · Penrhos  · Pen-y-clawdd  · Porth Sgiwed  · Pwllmeurig  · Rogiet  · Rhaglan  · St. Arvans  · Sudbrook  · Trefynwy  · Tre'r-gaer  · Tryleg  · Tyndyrn  · Ynysgynwraidd