Gwladychiaeth wenwynig

Mae gwladychiaeth wenwynig, neu wladychiaeth gwastraff gwenwynig (Saesneg: toxic colonialism) yn cyfeirio at yr arfer o allforio gwastraff peryglus o wledydd datblygedig i rai sy'n datblygu a gwledydd tlawd, i'w waredu. Mae'r term yn atgoffa'r defnyddiwr o wledydd mawr (fel Prydain Fawr a Sbaen) yn camdrin pobl gwledydd Affrica, De America, a gwledydd tlawd eraill yn ystod y cyfnod Imperialaidd-Trefedigaethol.

Cefndir golygu

Ym 1992, roedd 'trefedigaeth wenwynig' yn ymadrodd a fathwyd gan Jim Puckett o Greenpeace am ddympio gwastraff diwydiannol y Gorllewin ar diriogaethau'r Trydydd Byd" Mae'r term yn cyfeirio at arferion cenhedloedd datblygedig sy'n cael gwared ar wenwyn. gwastraff peryglus drwy ei gludo i ardaloedd llai datblygedig o'r byd. Yn nodweddiadol, nid oes gan y cymunedau yr effeithir arnynt yr adnoddau, y wybodaeth, y sefydliad gwleidyddol na'r cyfalaf i wrthsod y gwaith. Yn yr Unol Daleithiau, gellir defnyddio'r term hefyd i ymelwa ar Neilldiroedd Indiaidd Brodorion America, lle mae rheoliadau amgylcheddol gwahanol yn caniatáu i'r tir gael ei ddefnyddio'n haws ar gyfer safleoedd dympio.

Yn ôl y cylchgrawn digidol The Diplomat, sydd a'i bencadlys yn Washington D.C.:

Yn y 1980au, dechreuodd cenhedloedd datblygedig dynhau eu deddfwriaethau ynghylch gwaredu gwastraff a safonau iechyd. O ganlyniad, er mwyn osgoi eu rheoliadau amgylcheddol eu hunain a'r gost uchel sy'n gysylltiedig â nhw, dechreuodd cenhedloedd cyfoethog allforio eu sbwriel i genhedloedd sy'n datblygu. Yn hytrach na rheoli a chynnwys eu plastig eu hunain a gwastraff peryglus, roedd cenhedloedd datblygedig yn ei allforio fesul llong-gynhwysydd i wledydd sy'n datblygu, gwledydd nad oedd ganddynt gyfleusterau digonol i storio'r gwastraff, na'u gwaredu. Yn y 1980au bathwyd term newydd i ddisgrifio'r arfer hwn: "Gwastraff gwladychiaeth."^[1]

Yn erbyn hiliaeth amgylcheddol golygu

Y gwahaniaeth amlwg rhwng gwladychiaeth wenwynig a hiliaeth amgylcheddol yw mai gwladychiaeth wenwynig yw'r arfer o dargedu cymunedau tlawd o liw mewn gwledydd sy'n datblygu ar gyfer gwaredu gwastraff a/neu arbrofi â thechnolegau peryglus. Hiliaeth amgylcheddol, ar y llaw arall, yw dosbarthiad anghyfartal peryglon amgylcheddol ar sail hil. Mewn geiriau eraill, gellir ystyried gwladychiaeth wenwynig fel "micro" gan ei fod yn canolbwyntio ar faes neu grŵp penodol o bobl. Gellir gweld hiliaeth amgylcheddol fel "macro" sy'n archwilio'r sefyllfa ar raddfa fyd-eang fwy.

Arwyddocâd golygu

Bu nifer o effeithiau andwyol gwladychiaeth wenwynig ar bobl ac ar yr amgylchedd, er bod datganiad cadarnhaol o wladychiaeth wenwynig yn cynnwys enillion economaidd i genhedloedd sy'n datblygu. Mae hanes yn dangos bod effaith gyffredinol y dympio gwastraff gwenwynig yn y gwledydd hyn wedi bod yn ddinistriol ac wedi peryglu pob agwedd ar iechyd pobl yn ddifrifol. Mewn astudiaeth achos ar gyfer Confensiwn Genefa 2010, mae Bashir Mohamed Hussein, PhD yn manylu ar un cyfrif o ddympio gwastraff gwenwynig ac ymbelydrol yn Somalia a'i effeithiau, "adroddodd UNEP ... fod y bobl yn cwyno am broblemau iechyd anarferol gan gynnwys "heintiau diffyg anadlu acíwt, peswch sych trwm, gwaedu yn y ceg, hgwaedu yn yr abdomen ac adwaith croen anarferol i gemegolion... Yn yr un modd, mae meddygon meddygol Somali wedi adrodd am lawer iawn o achosion o ganser, afiechydon anhysbys, camesgoriadau digymell ymhlith menywod beichiog a chamffurfiad plant."

Mae arwyddocâd gwastraff gwenwynig ar bobl wedi dod i'r amlwg gan lawer o ymchwil academaidd, ynghyd â'r ffaith mai'r cenhedloedd hynny a'u pobl sy'n dioddef o effeithiau ymddygiad gwladychol yw'r rhai mewn cenhedloedd sy'n datblygu heb yr adnoddau, y wybodaeth na'r cyfalaf i ddeall yr effeithiau a mynd i'r afael â'r thriniaeth.

Cynnydd golygu

Dros yr ychydig ddegawdau diwethaf bu gwelliannau o ran diogelu'r amgylchedd, a cheisiwyd atal gollwng gwastraff gwenwynig yn anghyfreithlon ledled y byd. Roedd Confensiwn Basel ym 1989 yn gytundeb a lofnodwyd gan 105 o wledydd a'i fwriad oedd rheoleiddio cludo sylweddau gwenwynig yn rhyngwladol. Er gwaethaf y cytundeb, mae miliynau o dunelli o ddeunyddiau gwenwynig a pheryglus yn dal i gael eu symud yn gyfreithlon ac yn anghyfreithlon o wledydd cyfoethog i wledydd tlotach bob blwyddyn.^[2]

Gweler hefyd golygu

Cyfeiriadau golygu

↑ "Asia Stands up to 'Waste Colonialism'". The Diplomat. 20 June 2019.
↑ Pulido, Laura (2000-03-01). "Rethinking Environmental Racism: White Privilege and Urban Development in Southern California" (yn en). Annals of the Association of American Geographers 90 (1): 12–40. doi:10.1111/0004-5608.00182. ISSN 1467-8306.

Darllen pellach golygu

Lipman, Zada (Winter 2002). "A Dirty Dilemma: The Hazardous Waste Trade". Harvard International Review: 67–71.

[1] "Asia Stands up to 'Waste Colonialism'". The Diplomat. 20 June 2019.

[2] Pulido, Laura (2000-03-01). "Rethinking Environmental Racism: White Privilege and Urban Development in Southern California" (yn en). Annals of the Association of American Geographers 90 (1): 12–40. doi:10.1111/0004-5608.00182. ISSN 1467-8306.

[1]

[2]