Harriet Tubman

Cefnogwr diddymu caethwasiaeth ac actifydd gwleidyddol o'r Unol Daleithiau oedd Harriet Tubman (ganed yn Araminta Ross, 29 Ionawr 1822 – 10 Mawrth 1913). Ganwyd hi yn gaethwas ond fe ddihangodd a wedyn mynd ati ryw 13 o weithiau i achub tua 70 o gaethweision eraill, gan gynnwys ei theulu a'i chyfeillion. Roedd hi'n defnyddio'r rhwydwaith o actifyddion gwrthgaethwasiaeth a thai diogel o'r enw yr Underground Railroad. Yn nes ymlaen, bu'n helpu'r diddymwr caethwasiaeth John Brown i recriwtio dynion am ei ymosodiad ar Harpers Ferry. Yn ystod Rhyfel Cartref America, gweithiodd fel sgowt ac ysbïwr arfog i Fyddin yr Unol Daleithiau. Tua diwedd ei hoes, roedd Tubman yn actifydd dros y bleidlais i ferched.

Harriet Tubman
Ganwyd	Araminta Ross  6 Mawrth 1822  Dorchester County
Bu farw	10 Mawrth 1913  Auburn
Man preswyl	Dorchester County, Auburn
Dinasyddiaeth	Unol Daleithiau America
Galwedigaeth	llenor, nyrs, amddiffynnwr hawliau dynol, diddymwr caethwasiaeth, gweithredydd gwleidyddol, ysbïwr, ymgyrchydd dros bleidlais i ferched, ffeminist
Plaid Wleidyddol	plaid Weriniaethol
Priod	John Tubman
Gwobr/au	'Hall of Fame' Cendlaethol Menywod, Neuadd Enwogion New Jersey, Gwobr 'Hall of Fame' Merched Maryland
llofnod

Ganwyd hi i gaethwasiaeth yn Dorchester County, Maryland. Arferai gael ei churo a'i chwipio gan ei meistri gwahanol yn ystod ei phlentyndod a chafodd anaf difrifol i'w phen unwaith pan daflodd un perchennog dig bwysyn metel trwm at gaethwas arall ond bwrw Harriet yn ei le. O ganlyniad i hyn, roedd Tubman yn dioddef o'r bendro, poen a phyliau o orgysgu am weddill ei bywyd. Cristnoges ymroddedig oedd hi ac roedd hi'n cael gweledigaethau rhyfedd a breuddwydion bywiog iawn yr oedd hi'n eu priodoli i Dduw.

Yn 1849, dihangodd Tubman i Philadelphia, ac yna dychwelyd yn syth i Maryland i achub ei theulu. Yn raddol a fesul un, daeth â pherthynasau gyda hi allan o'r dalaith, ac yn y pen draw, llwyddodd i helpu ugeiniau o gaethweision eraill i gael eu rhyddid. Oherwydd hyn, câi ei galw'n "Moses". Wrth deithio dros nos yn dawel fach, "ni fu i Tubman golli'r un teithiwr". Wedi i Ddeddf Caethweision Ar Ffo gael ei derbyn yn 1850, helpodd arwain y ffoaduriaid yn bellach i'r gogledd i Ogledd America Prydeinig ac yna dod o hyd i waith iddynt. Cyfarfu Tubman â'r cefnogwr diddymu caethwasiaeth John Brown yn 1858, a gweithiodd gydag ef i gynllunio a recriwtio cefnogwyr ar gyfer yr ymosodiad ar Harpers Ferry.

Pan ddechreuodd y Rhyfel Cartref, bu i Tubman weithio i Fyddin yr Undeb, fel cogyddes a nyrs yn gyntaf a wedyn fel sgowt ac ysbïwr arfog. Hi oedd y wraig gyntaf i arwain ymgyrch arfog yn y rhyfel, a arweiniodd yn Combahee Ferry ac a ryddhaodd fwy na 700 o gaethweision. Ar ôl y rhyfel, ymddeolodd i'r cartref teuluol a brynodd yn Aurburn, Efrog Newydd, yn 1859 a bu iddi ofalu am ei rhieni oedrannus yno. Roedd hi'n weithgar yn y mudiad i roi'r bleidlais i ferched nes i salwch fynd yn drech na hi ac roedd hi'n gorfod mynd i mewn i'r artref i hen Americanwyr Affricanaidd yr oedd hi wedi helpu i'w sefydlu flynyddoedd gynt. Wedi iddi farw yn 1913, daeth yn eicon o ddewrder a rhyddid i bobl.