Gwyddonydd, amgylcheddwr, a dyfodolwr o Sais oedd James Ephraim Lovelock (26 Gorffennaf 191926 Gorffennaf 2022) sydd yn nodedig am ei ddamcaniaeth "Gaia", sydd yn tybio bod holl fywyd y Ddaear yn rhan o system sydd yn rheoli prosesau arwynebol ac atmosfferig y blaned. Cemegydd a meddyg ydoedd wrth ei addysg, ac er iddo ddal sawl swydd athro fe ddatblygodd ei brif syniadau yn annibynnol, y tu allan i'r byd academaidd. Enillodd enw fel awdur gwyddonol poblogaidd ac ecolegydd o nod. Roedd hefyd yn ddyfeisiwr toreithiog, a derbyniodd ryw 50 o batentau.

James Lovelock
James Lovelock yn 2005.
Ganwyd26 Gorffennaf 1919 Edit this on Wikidata
Letchworth Edit this on Wikidata
Bu farw26 Gorffennaf 2022 Edit this on Wikidata
o complication Edit this on Wikidata
Abbotsbury Edit this on Wikidata
Dinasyddiaethy Deyrnas Unedig Edit this on Wikidata
AddysgDoethur mewn Athrawiaeth Edit this on Wikidata
Alma mater
Galwedigaethbiolegydd, cemegydd, academydd, mythograffydd, ecolegydd, amgylcheddwr, awdur ffuglen wyddonol, biocemegydd, futurist, independent scientist, hunangofiannydd, gwyddonydd Edit this on Wikidata
Adnabyddus amelectron capture detector, Gaia hypothesis Edit this on Wikidata
TadTom Arthur Lovelock Edit this on Wikidata
MamNell March Edit this on Wikidata
Gwobr/auCymrawd y Gymdeithas Frenhinol, CBE, Dr A. H. Heineken Prize for Environmental Sciences, Volvo Environment Prize, Blue Planet Prize, Cydymaith Anrhydeddus, Gwobr Fonseca, Doethor Anrhydeddus o Brifysgol Caint, doethur anrhydeddus Prifysgol Caeredin, Medal Wollaston, Gwobr Ryngwladol Nonino, Urdd Cymdeithion Anrhydedd, Edinburgh Medal Edit this on Wikidata
Gwefanhttp://www.jameslovelock.org/ Edit this on Wikidata

Ganed yn Letchworth Garden City, Swydd Hertford, a chafodd ei fagu yn ardal Brixton yn ne Llundain. Astudiodd gemeg ym Mhrifysgol Manceinion a derbyniodd ei radd baglor yno ym 1941. Gweithiodd i'r Cyngor Ymchwil Meddygol yn y Sefydliad Cenedlaethol dros Ymchwil Meddygol (NIMR), yn Llundain, am ugain mlynedd.[1] Gweithiodd hefyd i Uned Ymchwil yr Annwyd yn Ysbyty Harvard, Caersallog, o 1946 i 1951. Enillodd ddoethuriaeth feddygol o Ysgol Glanweithdra a Meddygaeth Drofannol Llundain ym 1948. Gwobrwywyd iddo gymrodoriaeth deithio o Sefydliad Rockefeller i weithio ar gryo-gadwedigaeth ym Mhrifysgol Harvard o 1954 i 1955, ac ar gromatograffeg nwyon ym Mhrifysgol Yale o 1958 i 1959. Ym 1957, tra'n gweithio gyda'r biocemegydd A. J. P. Martin yn NIMR, dyfeisiodd Lovelock y canfodydd dal electronau (ECD).[2]

Penodwyd Lovelock yn athro yng Ngholeg Meddygaeth Prifysgol Baylor, Houston, Texas, o 1961 i 1964. Yn ystod ei gyfnod yn Unol Daleithiau America, gweithiodd yn Labordy Jet-Yriant NASA yn Pasadena, Califfornia, i ddatblygu offer gwyddonol ar gyfer chwiliedyddion gofod, gan gynnwys y rhaglen Viking. Cyfrannodd Lovelock hefyd at ymdrechion MI5 i ddatblygu offer olrhain. Wedi iddo adael Prifysgol Baylor, penodwyd Lovelock yn athro gwadd gan brifysgolion Houston (1964–74) a Reading (1964–89).[2]

Cyd-ddatblygodd Lovelock ddamcaniaeth "Gaia" gyda'r biolegydd Lynn Margulis yn niwedd y 1960au a dechrau'r 1970au. Cyhoeddodd y gyfrol Gaia: A New Look at Life on Earth ym 1979. Byddai'r syniad o'r Ddaear fel uwchorganeb yn hynod o ddadleuol, ond yn raddol enillodd "Gaia" ei plwyf yn y byd academaidd. Ysgrifennodd Lovelock ragor o lyfrau yn ehangu ar ei ddamcaniaeth, gan gynnwys The Ages of Gaia (1988) a Gaia: The Practical Science of Planetary Medicine (1991).

Bu farw ar ei ben-blwydd yn 103 oed yn ei gartref yn Abbotsbury, Dorset.[3]

Cyfeiriadau golygu

  1. (Saesneg) Pearce Wright a Tim Radford, "James Lovelock obituary", The Guardian (27 Gorffennaf 2022).
  2. 2.0 2.1 (Saesneg) James Lovelock. Encyclopædia Britannica. Adalwyd ar 31 Awst 2022.
  3. (Saesneg) Helena Horton, "James Lovelock, creator of Gaia hypothesis, dies on 103rd birthday", The Guardian (27 Gorffennaf 2022).