James Treweek, Amlwch

Rheolwr Mwynau Mona oedd James Treweek yng nghyfnod y diwydiant copr yn Amlwch, Ynys Môn yn ystod y 19g.

James Treweek, Amlwch
Bu farw	1851

Cefndir

Daeth James Treweek yn Rheolwr Mwynau Mona ym 1811 a symudodd gyda'i deulu i Mona Lodge yn Amlwch. Roedd ganddo lawer o brofiad o fwyngloddio yng Nghernyw a daeth â dynion â dulliau Cernyweg gydag ef.

Roedd yn gyfrifol am y pwll a'r cludiant i ac o'r porthladd. Roedd hefyd yn gyfrifol am logi a thanio yn y pwll. Rhoddodd hyn bwer mawr iddo ac arwain at gwynion o nepotiaeth. Roedd yn gyfrifol am osod y pris i'w dalu am bob maes o'r pwll i'w weithio. Cafodd y "bargeinion" hyn eu gosod yn gyhoeddus bob pythefnos gyda dull "ocsiwn Iseldiroedd" yn cael ei ddefnyddio a'r cynigydd isaf yn cael y gwaith.

Erbyn 1828 roedd Treweek hefyd yn gyfrifol am y pyllau glawiad ac ymestynnwyd ei reolaeth i weithrediad Mwynglawdd Parys. Ychydig flynyddoedd yn ddiweddarach roedd yn rheoli pob agwedd ar ddargeilio yn y pwll ac ym mhorthladd Amlwch ac roedd hefyd yn gyfrifol am yr holl symudiad o longau ar gyfer y pwll yn yr ardal y porthladd.

Un o'i ddyletswyddau eraill oedd sicrhau bod glo a phren digonol yn cael eu cludo i mewn i'r porthladd yn ystod misoedd yr haf i alluogi'r pwll i barhau dros y gaeaf. Yn 1830 cynghorodd Arglwydd Môn ar y cais am gonsesiwn ar y ddyletswydd ar ganhwyllau a phren a oedd eisoes yn cael ei roi i gloddwyr Cernyw. Fe sicrhaodd hefyd ad-daliad ar y ddyletswydd glo ar gyfer cludo glo i Amlwch.

Roedd dylanwad Treweek yn ardal Amlwch yn mynd y tu hwnt i'r mwynglawdd. Ef oedd yr asiant etholiadol ar gyfer Plas Newydd. Trefnodd yr holl achlysuron mawr yn y dref a bu'n gartref i'r ymwelwyr pwysig i'r ardal. Yn 1831 trefnodd ginio i 1400 o bobl ar y mynydd i ddathlu'r Coroni.

Treweek oedd yn rheoli'r holl agweddau hyn hyd nes ei farwolaeth yn 1851.