Amlwch

Amlwch
Math	Tref
Daearyddiaeth
Sir	Cymuned Amlwch
Gwlad	Cymru
Yn ffinio gyda	Mechell
Cyfesurynnau	53.410154°N 4.345662°W
Cod OS	SH4492
Cod post	LL68
Gwleidyddiaeth
AC/au	Rhun ap Iorwerth (Plaid Cymru);
AS/au	Albert Owen (Llafur);
	Ffeiliau perthnasol ar Comin
	[golygwch ar Wicidata]

Tref fach yng ngogledd Môn yw Amlwch, ar lôn yr A5025 tua 15 milltir i'r gogledd o Borthaethwy, hanner ffordd rhwng Cemaes a Moelfre. Mae Caerdydd 229.2 km i ffwrdd o Amlwch ac mae Llundain yn 356.8 km. Y ddinas agosaf ydy Bangor sy'n 25.5 km i ffwrdd.

Mae enw 'Amlwch' yn cyfeirio at safle harbwr y dref sef Porth Amlwch yn deillio o'r Gymraeg am 'o gwmpas' a llwch (hen air sy'b golygu inlet, creek yn debyg i'r gair Gaeleg 'loch' ar gyfer corff o ddŵr.

Tref sy'n gorwedd ar lan y môr yw hi, heb draeth ond gyda chlogwynni arfordirol trawiadol. Mae twristiaeth yn elfen bwysig yn yr economi leol. Ar un adeg roedd yn borthladd eithaf prysur gyda llongau yn hwylio oddi yno i Ynys Manaw a Lerpwl. Mae nifer o'r tai yn dyddio o'r 19g ac yn ychwanegu at awyrgylch y dref.

Porth Amlwch

Yr Arwydd yw papur bro Benllech a gweddill cylch Mynydd Bodafon.

Cynnwys

HanesGolygu

Tyfodd Amlwch yn gyflym yn y 18g oherwydd y cloddio copr ar Fynydd Parys, y mwyaf o'i fath yn y byd ar un adeg. Erbyn diwedd y ganrif honno roedd gan Amlwch boblogaeth o tua 10,000 gan ei gwneud yr ail dref yng Nghymru ar ôl Merthyr Tudful. Dyna pryd yr estynwyd yr harbwr gwreiddiol i wneud lle i longau mwy ar gyfer y fasnach cludo mwyn copr.

Dirywiodd y diwydiant copr lleol ar ganol y 1850au ond parhaodd Amlwch i fod yn ganolfan bwysig i'r diwydiant adeiladu ac atgyweirio llongau a gwaith arall cysylltiedig â'r môr.

Yn 1953 agorwyd gwaith cemegol i dynnu bromin o ddŵr môr ond cafodd ei gau yn 2004. Mae cau atomfa Wylfa, gerllaw, yn debyg o gael effaith andwyol ar yr economi lleol hefyd.

Mae siamber gladdu yn Amlwch o'r enw Barcloddiad y Gawres.

Pobl o AmlwchGolygu

William Roos (1808-1878), arlunydd
Andy Whitfield (1971-2011), actor

Porth AmlwchGolygu

Cyfrifiad 2011Golygu

Yng nghyfrifiad 2011 roedd y sefyllfa fel a ganlyn:^[1]^[2]^[3]

Cyfrifiad 2011

Poblogaeth cymuned Amlwch (pob oed) (3,789)			100%
Y nifer dros 3 oed sy'n siarad Cymraeg (Amlwch) (2,234)			61.1%
:Y ganran drwy Gymru			19%
Y nifer sydd wedi'u geni yng Nghymru (Amlwch) (2462)			65%
:Y ganran drwy Gymru			73%
Y nifer dros 16 sydd mewn gwaith (Amlwch) (765)			45.4%
:Y ganran drwy Gymru			67.1%