Jozef Miloslav Hurban

Jozef Miloslav Hurban
Jozef Miloslav Hurban
Ffugenw	Slavomil F. Kořennatý, Ľudovít Pavlovič, M. z Bohuslavíc, M. Selovský
Ganwyd	19 Mawrth 1817 ; Beckov
Bu farw	21 Chwefror 1888 ; Hlboké
Dinasyddiaeth	Slofacia
Galwedigaeth	ysgrifennwr, gwleidydd, bardd, newyddiadurwr, rhyddieithwr, athronydd, person
Swydd	uwcharolygydd
Priod	Anna Jurkovičová-Hurbanová
Plant	Svetozár Hurban-Vajanský
Perthnasau	Dušan Jurkovič, Daniel Sloboda

Roedd Josef Miloslav Hurban (Hwngareg:Hurbán József Miloszláv;^[1] ffugenwau: Slavomil F. Kořennatý, Ľudovít Pavlovič, M. z Bohuslavíc, M. Selovský, 19 Mawrth 1817 — 21 Chwefror 1888) yn wleidydd o Slofacia, yn llenor, yn athronydd ac yn offeiriad Lutheraidd. Roedd yn ffigur allweddol yng Gwrthryfel 1848 yn Slofacia a oedd ar y pryd yn rhan o Ymerodraeth Hapsburgaidd canol Ewrop (Awstria Hwngari, maes o law)

Roedd e'n gyd-sylfaenydd Cyngor Cenedlaethol Slofacia, Slofacia Matica, grŵp Tatrín, yn gyd-sylfaenydd Theatr Genedlaethol Slofacia yn Nitra, yn sylfaenydd ysgolion Sul, yn gyd-sylfaenydd y cwmni credyd cydweithredol cyntaf yn Ewrop (Gazdovský spolok), cylchgrawn Golygfeydd Slofacia (Slovenské pohľady), yn aelod o gymdeithas Vzájemnost ac fe ysgrifennodd fywgraffiad Ľudovít Štúr.^[2]

Ganwyd ef i deulu offeiriad Lutheraidd. O 1835 cymerodd ran ym mudiad gwladgarol y Slofaciaid. Yn 1840 graddiodd o Lyceum Lutheraidd Pressburg (Bratislava, prifddinas Slofacia bellach), lle cyfarfu â cenedlaetholwr Slofac arall, Ludovit Štúr.

Ar ôl ei astudiaethau, daeth yn offeiriad yn Brezowa pod Bradle. Yn 1842-1877 cyhoeddodd yr almanac "Nitra". Yn 1843, ynghyd â Michal Goja a Ľudovít Štúr, datblygodd amrywiad newydd o'r iaith Slofaceg lenyddol yn Hlbok. Ym 1848-1849 cymerodd ran weithredol yn y chwyldro, a chafodd ei arestio. Yn 1861 yr oedd yn un o sylfaenwyr y Slofacia Matica (ysgol answyddogol Slofaceg ei hiaith).

Josef Miloslav Hurban oedd cyhoeddwr y llyfr cyntaf yn fersiwn Štúr o'r iaith lenyddol Slofaceg. Ynghyd â Ludovit Štúr a Michal Miloslav Hodža, datblygodd yr iaith lenyddol Slofaceg, a seiliwyd ar dafodiaith Canol Slofacia. Yr iaith hon a ddaeth yn sail i'r iaith Slofaceg lenyddol fodern.

Roedd Svetozar Gurban-Vayansky, llenor, bardd, rhyddiaith a chyhoeddwr o Slofacia, yn fab iddo.

Bywyd cynnar golygu

Cafodd Jozef ei eni yn Betskov, yn fab i offeiriad efengylaidd, Paul Hurban, a'i wraig Anna, née Vörös,^[3] a chafodd ei fedyddio'n Joseph Louis. Roedd ganddo chwaer hŷn, Teresa Susan.^[4] Mynychodd ysgol y dref yn Trencsén, ac yna'r Lyceum Efengylaidd yn Pressburg o 1830 i 1840. Yno, cyfarfu â Ľudovít Štúr, a helpodd i ddeffro teimladau gwladgarol ynddo. Ordeiniwyd ef yn offeiriad yn 1840. Bwriadai barhau â'i astudiaethau yn yr Almaen, ond am resymau ariannol bu'n rhaid iddo weithio nes y gallai fforddio astudiaeth bellach o'r diwedd. Wedi ei ordeinio, gwasanaethodd fel caplan Efengylaidd yn Berezó, ac o 1843 gwasanaethodd fel offeiriad yn Luboka. Yn 1860 cwblhaodd addysg bellach ac enillodd ei Ing. a theitlau DTh (Doethur Diwinyddiaeth). O 1866 ymlaen, rhoddwyd iddo gyfrifoldebau fel arolygydd Eglwys Efengylaidd Slofacia. Priododd Anna Jurkovičová, a bu iddynt bedair merch a phum mab (yn eu plith yr oedd yr awdur Svetozár Hurban-Vajanský).

Gyrfa golygu

Bu Jozef Miloslav Hurban yn bencampwr ar lenyddiaeth a bywyd cyhoeddus Slofacaidd, ac fe ddylanwadodd yn ddwfn ar y maes am bron i hanner canrif. Roedd yn ymladdwr digyfaddawd dros hawliau cenedlaethol pobl Slofacia, yn wrthwynebydd dygn i ddosbarth rheoli Hwngari, ac yn arloeswr o gydweithio Slafaidd. Yn ystod ei ieuenctid, roedd yn rhan o fudiad gwrthblaid radical Slofacia yn erbyn ffiwdaliaeth. Gweithiodd yn erbyn goruchafiaeth haenau aristocrataidd lluosog yn Hwngari, a ystyriwyd yn barasitig yn ystod y cyfnod.

Ac ystyried ei weithredoedd digyfaddawd, yr oedd rhai yn ei alw'n fradwr ac yn gynhyrfwr comiwnyddol. Serch hynny, gosododd y sylfeini ar gyfer hanesyddiaeth lenyddol Slofacia. Cyd-sefydlodd Theatr Slofacia yn Nyitra ynghyd â'r cenedlaetholwr Tatrína. Daeth Hurban yn fardd o fri, yn gyhoeddwr almanaciau llenyddol, yn ogystal â chyhoeddwr a golygydd cylchgronau crefyddol. Mae ei waith yn amlochrog, gydag agweddau cenedlaethol-amddiffynnol, llên-gwerinol, llenyddol-hanesyddol, beirniadol, addysgol, a newyddiadurol. Bu farw yn Glboke u Senica.