Cyhoeddiad blynyddol sy'n rhestru cyfres o ddigwyddiadau sydd i ddod yn y flwyddyn nesaf yw almanac.

Almanac
Enghraifft o'r canlynolGenre Edit this on Wikidata
Mathgwaith cyfeiriol, annual publication, tertiary source Edit this on Wikidata
Tudalen Comin Ffeiliau perthnasol ar Gomin Wicimedia

Mae'n cynnwys gwybodaeth fel rhagolygon y tywydd, dyddiadau plannu i ffermwyr, tablau llanw, a thablau data eraill a drefnwyd yn aml yn ôl y calendr. Mae ffigurau ac ystadegau wybrennol hefyd i'w cael mewn almanaciau, megis amseroedd gwawr a machlud yr Haul a'r Lleuad, dyddiadau eclipsau, amseroedd llanw uchel ac isel, a gwyliau crefyddol.

Mae calendr, sy'n system ar gyfer cadw amser, yn ei ffurf ysgrifenedig fel arfer yn almanac ar ei fwyaf syml: mae'n cynnwys gwybodaeth ychwanegol am ddiwrnod yr wythnos y mae dyddiad arbennig yn disgyn, y prif wyliau, cyfnodau'r lleuad, ac ati Mae'r gyfres o ddigwyddiadau a nodir mewn almanac yn cael eu dewis yn ôl grŵp penodol o ddarllenwyr ee ffermwyr, morwyr, seryddwyr neu eraill.

Mae tarddiad y gair "almanac" yn aneglur. Mae rhai yn awgrymu ei fod yn tarddu o air Groeg sy'n golygu "calendr", ond unwaith yn unig mae'r gair yn ymddangos yn llenyddiaeth yr Hen Fyd. Mae'r testunau cynharaf a ystyrir yn almanaciau yn dyddio yn ôl i'r ail fileniwm cyn Crist.

Mae'r gair, wedi'i sillafu fel "almanak", yn ymddangos yn Yn y lhyvyr Hwnn,[1] y llyfr cyntaf a argraffwyd yn yr iaith Gymraeg. Roedd y llyfr yn cynnwys elfennau tebyg i almanac, yn benodol y calendr tymhorol ar gyfer ffermwyr. Er hynny, ar ddiwedd y 17g y dechreuodd yr almanac ddod yn gyhoeddiad poblogaidd yng Nghymru, a hynny yn gyntaf trwy waith Thomas Jones, "yr almanaciwr". Yr almanac a gyhoeddodd ar gyfer 1680 oedd y cyntaf o 32 o almanaciau Cymraeg a gyhoeddwyd ganddo.

O ddechrau'r 18g, dechreuodd eraill gyhoeddi almanaciau, yn cynnwys John Jones o Gaeau, Wrecsam; nifer yn yr Amwythig, megis John Rhydderch, John Prys, Gwilym Howell a Cain Jones, ac Evan Thomas; Matthew Williams a John Harris, y ddau yng Nghaerfyrddin yn gyntaf, ac Aberhonddu yn ddiweddarach; a John Jones o Drefriw.[2]

Parhaodd i gyhoeddi almanaciau Cymraeg gydol yr 19g ac i mewn i'r 20g.[2]

Cyfeiriadau

golygu
  1.  almanac. Geiriadur Prifysgol Cymru. Adalwyd ar 26 Mawrth 2024.
  2. 2.0 2.1 "Almanaciau Cymraeg", Llyfrgell Genedlaethol Cymru; adalwyd 26 Mawrth 2024