Lilith

Lilith yw diafoles y nos yn y traddodiadau Iddewig a Mesopotamiaidd.

Lilith

Enghraifft o'r canlynol	cymeriadau chwedlonol, demon
Ffeiliau perthnasol ar Gomin Wicimedia

Lilith a'r Sarff (gan John Collier)

Y dduwies Lilitu (efallai) - cerfiad o Fesopotamia (tua 1950 CC)

Yr Hen Destament

Cyfeirir ati yn yr Hen Destament. Yn Llyfr y Proffwyd Eseia dywedir ei bod yn cadw cwmni "anifeiliaid gwylltion yr anialwch, a'r cathod... yr ŵyll a orffwys yno hefyd, ac a gaiff orffwysfa iddi" (Eseia 34:14). Math o dylluan yw ŵyll (screech-owl a geir yn y cyfieithiad Saesneg o'r Hen Destament). Cyfieithiaid ydyw o'r gair Hebraeg lilith.

Mesopotamia

Credir bod y gair Lilith yn tarddu o'r gair Semitaidd lil sy'n golygu naill ai "nos" neu "ystorm, tymhestl, gwynt nerthol". Ceir duwies o'r enw Lilitu ym mytholeg Babilonia a gysylltir â thylluanod yn chwedl Gilgamesh. Yn llên gwerin ddiweddarach Babilonia a'r Dwyrain Canol mae Lilith (dan sawl enw cyffelyb) yn fath o swcwbws sy'n ymweld â dynion yn eu cwsg ac yn peri iddynt gael breuddwydion rhywiol. Mae hi'n aflonyddu plant yn ogystal ac yn medru peri afiechydon.

Y traddodiad Iddewig

Yn ôl traddodiad y Talmwd Lilith oedd gwraig gyntaf Adda cyn i Efa gael ei chreu ar ei gyfer. Roedd hi'n bur wahanol i Efa. Gwrthodai ei orchmynion a hi oedd yn cymryd y blaen yn eu hanturiaethau carwriaethol. Roedd hi'n gwrthod gorwedd dan Adda wrth gael cyfathrach â fo, er enghraifft. Roedd hi'n nwydwyllt, annibynnol ei hysbrys a llawer mwy gwybodus nac Adda. Cwynodd Adda i Dduw ac mewn canlyniad bu rhaid i Lilith adael gardd Eden a chreuwyd Efa i gymryd ei lle. Hyd at gymharol ddiweddar roedd Iddewon yn arfer rhoi amiwlets i'w plant bach i'w gwarchod rhag Lilith yn eu cwsg.

Darllen pellach

Mae gan T. H. Parry-Williams ysgrif o'r enw "Lilith" yn ei gyfrol O'r Pedwar Gwynt (1944).

Dolenni allanol

• Y Gwyddionadur Iddewig: "Lilith"
• Gwybodaeth a dolenni
• Y Gwyddoniadur Beiblaidd Rhyngwladol: "Anghenfil y nos"