Moroedd Cymru

Mae Moroedd Cymru'n cynnws y môr o gwmpas arfordir Cymru hyd at 24 milltir (uchafswm). Ystyrir Moroedd Cymru (The Welsh marine area) yn asedau gwerthfawr, yn rhan annatod o hanes Cymru a'i mytholeg, ei heconomi a'i ffordd o fyw. Ceir ynddynt nifer fawr o rywogaethau, cynefinoedd ac ecosystemau gwahanol iawn ac maent yn ffynhonnell incwm sylweddol. Mae'r moroedd hyn, a adnabyddir weithiau fel 'moroedd tiriogaethol' tua'r un faint, o ran arwynebedd, a moroedd tiriogaethol yr Almaen.

Moroedd Cymru

Enghraifft o'r canlynol	dyfroedd tiriogaethol, môr
Gwlad	Cymru
Gwladwriaeth	Cymru

Map o foreoedd Cymru gan Lywodraeth Cymru

Mae arfordir Cymru'n 2,120 km o hyd. Mae arwynebedd moroedd tiriogaethol Cymru tua 32,000 km sgwâr, sy’n golygu bod ardal forol Cymru tipyn mwy na'i thir, sef 21,218 km sg. Cyfanswm tir a moroedd Cymru, felly yw 53,218 km sg.

Mae'r moroedd hyn yn bwysig oherwydd eu dylanwad economaidd ac amgylcheddol.

Derbyniodd Llywodraeth Cymru bwerau i ddatblygu cynllun morol (Cynllun Morol Cenedlaethol Cymru; Welsh National Marine Plan) o dan Ddeddf y Môr a Mynediad i'r Arfordir 2009. Oherwydd hyn gall Llywodraeth Cymru bellach warchod ardaloedd cadwraeth morol yn ogystal â helpu manteisio ar botensial economaidd y moroedd mewn ffordd gynaliadwy. Mae'r Cynllun hwn i'w gael yma ar ffurf PDF.

Drwy ei chynllun morol, gall y Llywodraeth nodi pa ardaloedd o'r môr fydd yn cael:

1. eu diogelu ar gyfer cadwraeth natur,

2. eu diogelu ar gyfer y sector pysgota

3. eu defnyddio ar gyfer ynni adnewyddadwy morol.

Mae'r moroedd hyn yn cynnwys:

• rhanbarth glannau Cymru (0-12 milltir fôr; inshore region neu territorial sea) a
• rhanbarth y môr mawr (o 12 milltir fôr at y ffin ag Iwerddon; offshore region neu contiguous zone)

Cynllun Morol Cenedlaethol Cymru

Cychwynodd y gwaith ar y cynllun morol yn 2011, gydag sawl ymgynghoriad a draft. Mae’r Cynllun yn edrych ar Foroedd Tiriogaethol Cymru dros gyfnod o 20 mlynedd.

Yn ôl Lesley Griffiths AS, Gweinidog yr Amgylchedd, Ynni a Materion Gwledig, "mae'r cynllun hwn yn rhoi gweledigaeth hirdymor i'r Llywodraeth, am y tro cyntaf, i ddatblygu ein moroedd yn gynaliadwy."

Pwrpas y cynllun yn ôl Griffiths yw "rheoli'n moroedd yn gynaliadwy a helpu i sicrhau eu bod yn iach a chydnerth fel bod cenedlaethau heddiw ac yfory yn gallu elwa arnynt."^{[angen ffynhonnell]}

Mae ardal y Cynllun yn rhannu ffin â Gogledd Iwerddon, Ynys Manaw a Gweriniaeth Iwerddon. Mae hefyd yn ffinio gyda dau ranbarth cynllunio morol yn Lloegr, Gogledd-orllewin Lloegr a De-orllewin Lloegr.

Mae'r Cynllun hwn yn ymdrin â swyddogaethau datganoledig i Gymru a'r rhai sydd wedi'u cadw gan Lundain (y Deyrnas Unedig).

Sectorau

Mae ystod eang o weithgareddau'n digwydd ym moroedd Cymru. Rhenir y cynllun i 11 sector:

1. Agregau -tywod a gro i adeiladu ayb

2. Dyframaeth - magu neu dyfu pysgod asgellog, pysgod cregyn ac algâu, yn cynnwys porthiant i’w cynnal). Mae’n cynnwys cynhyrchu anifeiliaid at ddibenion masnachol uniongyrchol neu ar gyfer ailstocio a gwella poblogaethau gwyllt (“ffermio cefnforol”).

3. Amddiffyn - mae lluoedd arfog Lloegr (y DU) yn gwneud defnydd helaeth o arfordiroedd a moroedd Cymru at nifer o ddibenion gwahanol sy’n ymwneud ag amddiffyn, yn cynnwys cynnal ymarferiadau hyfforddi milwrol; a rhedeg meysydd profi a gwerthuso a chyfleusterau meysydd tanio taflegrau a meysydd ar gyfer profi systemau awyrennau di-griw a cherbydau di-griw (droniau).

4. Carthu a Gwaredu - symud deunydd o un ardal o wely’r môr ac adleoli’r deunydd a gloddiwyd mewn man arall i’w waredu. Gwneir y rhan fwyaf o garthu a gwaredu morol ar gyfer mordwyo llongau a datblygu porthladdoedd.

5. Ynni: Carbon Isel - cynhyrchu ynni adnewyddadwy morol (o'r gwynt, y tonnau a'r llanw) a gweithgarwch cysylltiedig ee technolegau ynni tonnau a ffrwd lanw, ynni morlyn llanw ayb.

6. Ynni: Olew a Nwy - 'Gwneud y gorau o echdyniadau cynaliadwy o olew a nwy y DU er mwyn darparu cyflenwad ynni diogel, fforddiadwy a chydnerth i ddefnyddwyr masnachol a domestig tra'n bodloni nodau datgarboneiddio'r DU. Rhennir cyfrifoldebau am drwyddedu ynni, cydsynio a chaniatáu ynni yn ardal y Cynllun rhwng Llywodraeth y DU a Llywodraeth Cymru a'r Awdurdod Olew a Nwy.'

7. Pysgodfeydd - y sector pysgota; caiff ei rannu'n offer symudol ac offer statig.

8. Porthladdoedd a Morgludo - mae'n cynnwys adeiladu, gweithredu a chynnal porthladdoedd, harbyrau a therfynfeydd a marinâu er mwyn cynnal y gweithgareddau masnachol ac ategol sy’n gysylltiedig â morgludo nwyddau a chludo teithwyr ar y môr, a gwaith sy’n gysylltiedig â diwydiannau ynni ar y môr (olew, nwy ac ynni adnewyddadwy).

9. Ceblau o dan y môr - gosod, cynnal a datgomisiynu ceblau telathrebu a throsglwyddo trydan (pŵer).

10. Trin a Gwaredu Dŵr Wyneb a Dŵr Gwastraff - rheoli dŵr ffo wyneb a dŵr gwastraff, gan gynnwys ei gasglu, ei gludo, ei drin a’i waredu. Mae hyn yn cynnwys carthffosydd, gwaith trin carthion, elifion diwydiannol a gorlifo carthffosiaeth cyfunol.

11. Twristiaeth a Hamdden - diogelu a hyrwyddo mynediad i’r arfordir a gwella ansawdd profiad yr ymwelydd o fewn cyrchfan cynaliadwy o’r radd flaenaf ar gyfer wristiaeth a hamdden morol.^{[angen ffynhonnell]}