Norbert Wiener
Mathemategydd ac athronydd o'r Unol Daleithiau oedd Norbert Wiener (26 Tachwedd 1894 – 18 Mawrth 1964).
| Norbert Wiener | |
|---|---|
 | |
| Ganwyd | 26 Tachwedd 1894  Columbia |
| Bu farw | 18 Mawrth 1964 Stockholm |
| Dinasyddiaeth | Unol Daleithiau America |
| Addysg | Doethur mewn Athrawiaeth |
| Alma mater |
|
| ymgynghorydd y doethor |
|
| Galwedigaeth | mathemategydd, hunangofiannydd, academydd, seicolegydd, gwyddonydd cyfrifiadurol, founder, gwyddonydd |
| Cyflogwr |
|
| Adnabyddus am | abstract Wiener space, classical Wiener space, Paley–Wiener theorem, Wiener algebra, Wiener filter, God & Golem, Inc., Wiener equation, The Human Use of Human Beings |
| Tad | Leo Wiener |
| Priod | Margaret Engemann |
| Perthnasau | Leon Lichtenstein, Philip Franklin |
| Gwobr/au | Medal Genedalethol Gwyddoniaeth, Cymrodoriaeth Guggenheim, Gwobr Cenedlaethol y Llyfr, Darlithoedd Josiah Willard Gibbs, Bôcher Memorial Prize, Honorary Doctorate from the National Autonomous University of Mexico |
| llofnod | |
 | |
Ganwyd yn Columbia, Missouri, yn fab i athro ieithoedd a llenyddiaeth Slafonaidd ym Mhrifysgol Harvard. Graddiodd Norbert mewn mathemateg o Goleg Tufts yn 14 oed, a threuliodd blwyddyn yn astudio sŵoleg yn Harvard. Newidiodd ei radd i athroniaeth, ac enillodd ei ddoethuriaeth o Harvard yn 1913 gyda'i draethawd estynedig ar bwnc rhesymeg fathemategol. Astudiodd ym Mhrifysgol Caergrawnt dan Bertrand Russell ac ym Mhrifysgol Göttingen gyda David Hilbert.
Ni chafodd ei dderbyn i'r fyddin yn y Rhyfel Byd Cyntaf, am yr oedd ei olwg yn rhy wan. Treuliodd y rhyfel yn athro ym Mhrifysgol Maine, yn awdur gwyddoniadur, yn brentis peiriannydd, yn newyddiadurwr, ac yn fathemategydd ym Maes Arbrofi Aberdeen, Maryland. Yn 1919 ymunodd ag adran fathemateg Sefydliad Technoleg Massachusetts (MIT), a bu'n gweithio yno nes iddo ymddeol. Gweithiodd ar bynciau prosesau stocastig, mudiant Brownaidd, a dadansoddi harmonig cyffredin.
Yn ystod yr Ail Ryfel Byd, fe weithiodd ar broblemau ynglŷn ag anelu arfau i saethu ar dargedau sy'n symud. Yn 1948, cyhoeddodd ei lyfr Cybernetics: or Control and Communication in the Animal and the Machine, gan arloesi maes seiberneteg. Bu farw yn Stockholm yn 69 oed.