Parsifal

Mae Parsifal (WWV 111) yn opera mewn tair act gan y cyfansoddwr Almaenig Richard Wagner. Mae wedi'i seilio'n fras ar Parzival gan Wolfram von Eschenbach, cerdd epig o'r 13g am y marchog Arthuraidd Parzival (Peredur) a'i gyrch am y Greal Santaidd.

Parsifal

Enghraifft o'r canlynol	gwaith drama-gerdd
Iaith	Almaeneg
Dyddiad cyhoeddi	19 g
Dechrau/Sefydlu	1877
Genre	opera
Cymeriadau	Parsifal, Kundry, Gurnemanz, Amfortas, Klingsor, Titurel, Dau Farchog y Greal, Pedwar yswain, Chwe morwyn flodau, Llais oddi fry, Corws
Libretydd	Richard Wagner
Lleoliad y perff. 1af	Bayreuth Festival Theatre
Dyddiad y perff. 1af	26 Gorffennaf 1882
Statws hawlfraint	parth cyhoeddus
Cyfansoddwr	Richard Wagner
Ffeiliau perthnasol ar Gomin Wicimedia

Cefndir

Cafodd Wagner y syniad am y gwaith ym mis Ebrill 1857, ond ni wnaeth ei orffen tan 25 mlynedd yn ddiweddarach. Hon oedd ei opera olaf i'w cwblhau, ac wrth ei chyfansoddi manteisiodd ar acwsteg benodol ei dŷ opera y Bayreuth Festspielhaus. Cynhyrchwyd Parsifal gyntaf ar gyfer ail Ŵyl Bayreuth ym 1882. Cynhaliodd Gŵyl Bayreuth fonopoli ar gynyrchiadau Parsifal tan 1903, pan berfformiwyd hi gan yr Opera Metropolitan yn Efrog Newydd.

Disgrifiodd Wagner Parsifal nid fel opera, ond fel Ein Bühnenweihfestspiel ("Drama Gŵyl ar gyfer Cysegru'r Llwyfan"). Yn Bayreuth mae traddodiad wedi codi nad yw cynulleidfaoedd yn cymeradwyo ar ddiwedd yr act gyntaf.

Rolau

Emil Scaria fel Gurnemanz, 1883

Hermann Winkelmann fel Parsifal gyda morwynion blodau, 1882

Rôl	Llais	Cast y Premier, 26 Gorffennaf 1882 (Arweinydd: Hermann Levi)	Cast premier y Met, 24 Rhagfyr 1903 (Arweinydd: Alfred Hertz)
Parsifal	tenor	Hermann Winkelmann	Alois Burgstaller
Kundry	soprano neu fezzo-soprano	Amalie Materna	Milka Ternina
Gurnemanz, Marchog y Greal gyda gwasanaeth maith	bas	Emil Scaria	Robert Blass
Amfortas, arweinydd Teyrnas y Greal	baritone	Theodor Reichmann	Anton van Rooy
Klingsor, dewin drwg	bas-bariton	Karl Hill	Otto Goritz
Titurel, tad Amfortas	bass	August Kindermann	Marcel Journet
Dau Farchog y Greal	tenor, bas	Anton Fuchs Eugen Stumpf	Julius Bayer Adolph Mühlmann
Pedwar yswain	soprano, alto, dau denor	Hermine Galfy Mathilde Keil Max Mikorey Adolf von Hübbenet	Katherine Moran Paula Braendle Albert Reiss Willy Harden
Chwe morwyn flodau	tair soprano, tair contralto neu chwe soprano	Pauline Horson Johanna Meta Carrie Pringle Johanna André Hermine Galfy Luise Belce	Isabelle Bouton Ernesta Delsarta Miss Förnsen Elsa Harris Lillian Heidelbach Marcia Van Dresser
Llais oddi fry, Eine Stimme	contralto	Sophie Dompierre	Louise Homer
Marchogion y greal, bechgyn, morynion blodau

Crynodeb

ACT I

Lleoliad:Ger cysegr y Greal Sanctaidd

Mae'r hen farchog Gurnemanz a dau sentri yn deffro ac yn perfformio eu gweddïau boreol, tra bod marchogion eraill yn paratoi baddon ar gyfer eu harweinydd Amfortas, sy'n dioddef o glwyf anwelladwy.

Yn sydyn, mae Kundry - dynes ddirgel, oesol sy'n gwasanaethu fel negesydd y Greal - yn ymddangos. Mae hi wedi dod â meddyginiaeth ar gyfer Amfortas.

Mae'r marchogion yn cario'r arweinydd i mewn. Mae'n myfyrio ar broffwydoliaeth sy'n sôn am ei iachawdwriaeth gan “ffŵl pur, wedi'i oleuo gan dosturi,” yna mae'n cael ei ddwyn i ffwrdd.

Pan fydd yr ysweiniaid yn holi am Klingsor, dewin sy'n ceisio dinistrio marchogion y Greal, mae Gurnemanz yn adrodd hanes y modd clwyfwyd Amfortas. Rhoddwyd Y Greal Sanctaidd - y cwpan y gwnaeth Crist yfed ohono yn y Swper Olaf - a'r waywffon a dyllodd ei gorff ar y groes, yng ngofal Titurel, tad Amfortas, a gynullodd gwmni o farchogion i warchod y creiriau. Ceisiodd Klingsor, a oedd am ymuno â'r frawdoliaeth, oresgyn ei feddyliau pechadurus trwy ysbaddu ei hun, ond gwrthodwyd ef gan y frawdoliaeth. Gan fynnu dial am gael ei wrthod, adeiladodd gastell yr ochr arall i'r mynyddoedd gyda gardd hud yn llawn morynion blodau sy'n ceisio denu'r marchogion i'w harwain i ffwrdd o ffordd cyfiawnder. Aeth Amfortas ati i drechu Klingsor, ond cafodd ei hun ei hudo gan ddynes ofnadwy o hardd. Fe wnaeth Klingsor ddwyn y waywffon Sanctaidd o Amfortas a'i ddefnyddio i'w drywanu. Dim ond yr ieuenctid diniwed y mae'r broffwydoliaeth wedi sôn amdano y gellir iacháu'r clwyf.

Yn sydyn, mae alarch yn plymio i'r llawr, wedi'i daro'n farw gan saeth. Mae'r marchogion yn llusgo dyn ifanc i mewn, sy'n ymfalchïo yn ei sgiliau saethyddiaeth. Mae ganddo gywilydd pan mae Gurnemanz yn ei geryddu, ond ni all egluro ei weithred dreisgar na hyd yn oed nodi ei enw. Y cyfan y mae’n ei gofio yw ei fam, Herzeleide, neu “Calon Drist.” Mae Kundry yn adrodd hanes y bachgen: Bu farw ei dad mewn brwydr, a magodd ei fam ef mewn coedwig, ond erbyn hyn mae hi hefyd wedi marw. Mae Gurnemanz yn arwain y llanc dienw i wledd y Greal, gan feddwl tybed ai ef yw'r un i gyflawni'r broffwydoliaeth.

Mae'r marchogion yn ymgynnull yn Neuadd y Greal. Mae Titurel yn dweud wrth Amfortas i ddadorchuddio'r Greal i roi nerth i'r frawdoliaeth, ond mae Amfortas yn gwrthod gan fod gweld y greal yn cynyddu ei boen. Mae Titurel yn gorchymyn i'r ysweiniaid i'w dadorchuddio. Mae'r cwpan yn taflu ei llewyrch o amgylch y neuadd. Mae'r ieuenctid dienw yn gwylio mewn syndod ond yn deall dim. Daw'r seremoni i ben, mae Gurnemanz, yn siomedig ac yn ddig am ddiffyg ymateb y bachgen, yn ei yrru i ffwrdd wrth i lais nas anweladwy ailadrodd y broffwydoliaeth.

ACT II

Yn ei gaer felltigedig, mae Klingsor, yn gwysio Kundry - sydd, dan ei swyn, yn cael ei gorfodi i arwain bodolaeth ddwbl - ac yn ei gorchymyn i hudo’r ffŵl ifanc. Wedi sicrhau'r waywffon, mae Klingsor bellach yn ceisio dinistrio'r gŵr ifanc, y mae'n gwybod gall achub marchogion y Greal. Mae Kundry yn protestio mewn ofer

Mae’r llanc dienw yn mynd i mewn i ardd hudolus Klingsor. Mae'r morwynion blodau yn erfyn am ei gariad, ond mae'n eu gwrthsefyll. Mae'r merched yn tynnu'n ôl wrth i Kundry, a drawsnewidiwyd yn fenyw ifanc hardd, ymddangos ac annerch y bachgen wrth ei enw - Parsifal. Mae'n sylweddoli bod ei fam unwaith wedi ei alw wrth yr enw mewn breuddwyd. Mae Kundry yn dechrau ei hudo trwy ddatgelu atgofion am ei blentyndod ac o’r diwedd yn ei gusanu. Mae Parsifal yn sydyn yn teimlo poen Amfortas ac yn deall tosturi. Mae'n sylweddoli mai Kundry a achosodd gwymp Amfortas ac mai ei genhadaeth yw achub brawdgarwch y Greal. Yn synnu at ei drawsnewidiad, mae Kundry yn ceisio ennyn trueni Parsifal. Mae hi'n dweud wrtho am y felltith sy'n ei chondemnio i fyw bywyd diderfyn o aileni parhaus ers iddi chwerthin am Grist ar y groes. Ond mae Parsifal yn ei gwrthsefyll. Mae hi'n ei felltithio i grwydro'n anobeithiol i chwilio am Amfortas a'r Greal ac yn galw ar Klingsor am help. Mae’r Klingsor yn ymddangos ac yn hyrddio’r waywffon Sanctaidd at Parsifal, sy’n ei ddal yn wyrthiol, gan beri i deyrnas Klingsor i ddifrodi.

ACT III

Mae Gurnemanz, sydd bellach yn hen iawn ac yn byw fel meudwy ger cysegr y Greal, yn dod o hyd i Kundry edifarhaus yn y goedwig ac yn ei deffro o gwsg tebyg i farwolaeth. Mae marchog anhysbys yn agosáu yn cludo'r waywffon Sanctaidd. Yn fuan y mae Gurnemanz yn ei adnabod fel Parsifal.. Mae Parsifal yn disgrifio ei flynyddoedd o grwydro, gan geisio dod o hyd i'w ffordd yn ôl i Amfortas a'r Greal. Dywed Gurnemanz wrtho ei fod wedi dod ar yr adeg gywir; mae Amfortas, yn hiraethu am farwolaeth, wedi gwrthod dadorchuddio’r Greal. Mae'r frawdoliaeth yn dioddef, ac mae Titurel wedi marw. Mae Kundry yn golchi traed Parsifal, ac mae Gurnemanz yn ei fendithio ac yn ei gyhoeddi’n frenin. Fel ei dasg gyntaf mae Parsifal yn bedyddio Kundry. Mae'n cael ei daro gan harddwch natur o'u cwmpas, ac mae Gurnemanz yn egluro mai dyma wyrth Dydd Gwener y Groglith. Mae sŵn clychau yn cyhoeddi angladd Titurel, ac mae'r tri yn gwneud eu ffordd i'r cysegr.

Mae marchogion yn cludo Amfortas, y Greal ac arch Titurel i mewn i Neuadd y Greal. Nid yw Amfortas yn gallu cyflawni'r ddefod. Mae'n annog y marchogion i'w ladd ac felly'n dod â'i ing i ben, - pan mae Parsifal yn ymddangos yn sydyn. Mae Parsifal yn cyffwrdd ystlys Amfortas gyda'r waywffon sanctaidd ac yn iacháu'r clwyf. Gan ddadorchuddio’r Greal, mae’n derbyn gwrogaeth y marchogion fel eu prynwr a’u brenin ac yn eu bendithio. Mae aduniad y Greal a'r waywffon yn bendithio ac adnewyddu'r gymuned.

Gwrth Semitiaeth

Mae rhai awduron yn honni bod yr opera yn hyrwyddo gwrth-semitiaeth. Mae rhai yn awgrymu bod Parsifal yn cael ei gynnig fel yr arwr "gwaed pur" (h.y. Ariaidd) sy'n goresgyn Klingsor, sy'n cael ei ystyried yn ystrydeb Iddewig, yn enwedig gan ei fod yn gwrthwynebu Marchogion lled Gristnogol y Greal. Mae dadleuon o'r fath yn destun dadl fawr, gan nad oes unrhyw beth penodol yn y libreto i'w cefnogi. Er nad oes dim gellir dweud sy'n benodol wrth semitaidd yn yr opera does dim amheuaeth bod Wagner yn hynod wrth Iddewig.

Arweinydd y perfformiad cyntaf oedd Hermann Levi, arweinydd y llys yn Opera Munich. Roedd Wagner yn gwrthwynebu i Parsifal gael ei arwain gan Iddew. Awgrymodd Wagner yn gyntaf y dylai Lefi gael tröedigaeth i Gristnogaeth, ond gwrthododd Lefi ei wneud. Yna ysgrifennodd Wagner at y Brenin Ludwig ei fod wedi penderfynu derbyn Lefi. Er gwaethaf y ffaith ei fod yn honni iddo dderbyn cwynion y dylai "o bob darn, y gwaith mwyaf Cristnogol hwn" gael ei arwain gan Iddew. Mynegodd y Brenin ei foddhad yn hyn o beth. Dywedodd fod "bodau dynol i gyd yn frodyr yn y bôn". Ysgrifennodd Wagner at y Brenin ei fod yn "ystyried y genedl Iddewig fel gelyn ganedig dynoliaeth bur a phopeth sy'n fonheddig amdani".

Gweler hefyd

• Parsifal - Disgyddiaeth