Pendil Foucault

Dyfais syml a luniwyd er mwyn dangos cylchdro'r Ddaear yw pendil Foucault (Saesneg: /fuːˈkoʊ/ foo-KOH; ynganiad Ffrangeg: ​[fuˈko]). Mae wedi'i enwi ar ôl y ffisegydd Ffrengig Léon Foucault. Cafodd y pendil ei gyflwyno yn 1851 a hon oedd yr arbrawf gyntaf i roi tystiolaeth syml, uniongyrchol o gylchdro'r Ddaear. Heddiw, mae pendiliau Foucault yn nodwedd boblogaidd mewn amgueddfeydd gwyddoniaeth a phrifysgolion.

Animeiddiad o bendil Foucault ar hemisffêr y gogledd, gyda chylchdro'r Ddaear wedi'i gyflymu yn fawr. Mae'r llinell werdd yn dangos llwybr bob y pendil ar y llawr. Dylai'r wifren fod mor hir â phosibl - mae'n gyffredin iddi fod yn 12-30 medr (39-98 troedfedd) o hyd.

Cafodd pendil Foucault ei arddangos yn gyhoeddus am y tro cyntaf ym Meridian Arsyllfa Paris yn Chwefror 1851. Ychydig wythnosau yn ddiweddarach, gwnaeth Foucault ei bendil enwocaf pan gafodd bob (neu belen) blwm wedi'i chotio â phres ac yn pwyso 28 cilogram ei hongian ar weiren 67 medr o hyd yng nghromen y Panthéon ym Mharis. Roedd plân sigliad y pendil yn cylchdroi gyda'r cloc yn fras 11.3° yr awr, gan wneud cylch llawn mewn tua 31.8 hours. Cafodd y bob gwreiddiol a ddefnyddiwyd yn y Panthéon yn 1851 ei symud i 'r Conservatoire des Arts et Métiers ym Mharis yn 1855. Cafodd ail osodiad tros dro ei wneud ar gyfer dathliad 50 mlynedd yn 1902.

Tra oedd yr amgueddfa yn cael ei hailadeiladu yn y 1990au, cafodd y pendil gwreiddiol ei arddangos am gyfnod yn y Panthéon (1995), a'i ddychwelyd wedyn i Musée des Arts et Métiers cyn iddi ailagor yn 2000. Ar Ebrill 6, 2010, torrodd y wifren oedd yn dal y bob yn Musée des Arts et Métiers ac achosi difrod parhaol i'r pendil a llawr marmor yr amgueddfa.

Mae copi union o'r pendil gwreiddiol wedi bod yn gweithio o dan gromen y Panthéon ym Mharis ers 1995. Mae pendil i'w gael ym mhencadlys y Cenhedloedd Unedig yn Ninas Efrog Newydd, ac mae'r mwyaf yng Nghanolfan Confensiwn Oregon.