Rheilffordd Gotthard
Rheilffordd Gotthard (Almaeneg: Gotthardbahn; Eidaleg: Ferrovia del Gottardo) yw'r lein reilffordd draws-Alpaidd y Swistir o ogledd y Swistir i ganton Ticino. Mae'r llinell yn rhan bwysig o gyswllt rheilffordd rhyngwladol mawr rhwng gogledd a de Ewrop, yn enwedig ar goridor Rotterdam-Basel-Genoa. Lled ei drac yw 1,435 milimetr (Lled rhyngwladol) ac mae wedi'i drydaneiddio â system AC 15 kV sy'n cael ei bweru gan weiren drydan uwchben y cerbydau.[1]
 | |
| Enghraifft o'r canlynol | llinell rheilffordd  |
|---|---|
| Perchennog | Twneli Rheilffordd y Swistir, Gotthardbahn |
| Lled y cledrau | 1435 mm |
| Gweithredwr | Twneli Rheilffordd y Swistir |
| Gwladwriaeth | Y Swistir |
| Rhanbarth | Lucerne, Schwyz, Uri, Ticino, Zug |
| Hyd | 206.1 cilometr |
 Ffeiliau perthnasol ar Gomin Wicimedia | |
Nodweddion golygu
Mae'r rheilffordd yn cynnwys prif reilffordd 206 cilomedr o hyd o Immensee i Chiasso, ynghyd â changhennau, o Immensee i Lucerne a Rotkreuz, o Arth-Goldau i Zug, ac o Bellinzona i Locarno a Luino. Mae'r brif reilffordd, yr ail reilffordd uchaf yn y Swistir, yn treiddio'r Alpau trwy Dwnnel Rheilffordd Gotthard 1,151 metr uwch lefel y môr. Yna mae'r llinell yn disgyn i Bellinzona, 241 metr uwch lefel y môr, cyn codi eto i borthladd Monte Ceneri, ar y ffordd i Lugano a Chiasso. Mae gwahaniaethau uchder eithafol yn gofyn am ddefnyddio dulliau ramp hir ar bob ochr, ynghyd â troellau lluosog.[2]
Dechreuwyd adeiladu'r llinell ym 1872, gyda rhai rhannau o'r iseldir yn agor ym 1874. Agorwyd y llinell gyfan ym 1882, ar ôl cwblhau Twnnel Gotthard.[3] Ariannwyd a gweithredwyd i ddechrau gan gwmni Rheilffordd breifat o'r enw Cwmni Rheilffordd St. Gotthard, ymgorfforwyd y llinell yn Rheilffyrdd Ffederal y Swistir ym 1909[3] a'i thrydaneiddio ym 1922.
Mae mynediad i'r twnnel presennol yn parhau i gyfyngu ar gyflymder a chynhwysedd ar y llwybr rhyngwladol pwysig hwn, ac ym 1992 penderfynwyd adeiladu llwybr lefel is newydd ar echel Gotthard fel rhan o'r prosiect NRLA.[4] Mae'r llwybr hwn yn cynnwys adeiladu'r Twnnel Sylfaen Gotthard newydd a Thwnnel Sylfaen Ceneri. Cwblhawyd ac integreiddiwyd twnnel sylfaen Gotthard â'r llwybr presennol yn 2016,[5] tra cafodd twnnel sylfaen Ceneri ei urddo yn 2020.
Hanes golygu
Erbyn blynyddoedd cynnar yr 1870au, roedd gan ogledd y Swistir rwydwaith sylweddol o reilffyrdd, gyda chysylltiadau â rheilffyrdd cyfagos yr Almaen a Ffrainc. I'r gorllewin, roedd llinell wedi cyrraedd Brig, yn nyffryn uchaf yr Afon Rhône, o Lausanne. Yn y canol i'r gogledd, roedd llinellau'n cysylltu Olten, Lucerne, Zug a Zürich. Fodd bynnag, nid oedd unrhyw linell wedi cyrraedd trwy'r Alpau i dde'r Swistir na'r ffin â'r Eidal, a bu'n rhaid i'r holl draffig rheilffordd o'r gogledd i'r de basio naill ai i'r gorllewin neu'r dwyrain o'r Swistir, trwy reilffyrdd Mont-Cenis, Semmering neu Brenner.[6]
Trafodwyd llwybr gogledd-de trwy'r Swistir mor bell yn ôl â 1848, ac roedd cynhadledd ryngwladol yn Bern ym 1869 wedi penderfynu mai'r llwybr gorau fyddai trwy ddyffrynnoedd afonydd Reuss a Ticino, wedi'i gysylltu gan dwnnel o dan Fwlch Gotthard. Roedd y llwybr a ddewiswyd yn un hynafol, a oedd wedi cael ei ddefnyddio gan bererinion a masnachwyr ers y 13g o leiaf.[6][7]
Gwnaed cytundebau ar gyfer adeiladu'r llinell gyda Theyrnas yr Eidal, ym 1869, ac Ymerodraeth yr Almaen, ym 1871. Ymgorfforwyd Cwmni Rheilffordd Gotthard yn Lucerne ym 1871. Yn y pen draw, cyfrannodd llywodraeth yr Eidal £2.25 miliwn, gyda Y Swistir a'r Almaen yn cyfrannu £1.25 miliwn yr un.[6]
Dolenni golygu
- Gotthardbahn-website by Waldis Carl (Almaeneg)
- Winchester, Clarence, ed. (1936), "The great St Gothard", Railway Wonders of the World, pp. 139–146, http://www.railwaywondersoftheworld.com/st-gothard.html disgrifiad darluniadol o'r llwybr
- Fideo, 'Gotthard by Train - German • Great Railways' (Almaeneg)
Cyfeiriadau golygu
- ↑ Allen, Cecil (1958). Switzerland's Amazing Railways (yn English). Nelson.CS1 maint: unrecognized language (link)
- ↑ "The Great St. Gothard". Railway Wonders of the World (yn English). Cyrchwyd 17 Mawrth 2021.CS1 maint: unrecognized language (link)
- ↑ 3.0 3.1 Bärtschi, Hans-Peter (9 de enero de 2007). "Ferrovia del Gottardo". Diccionario Histórico de Suiza (yn italian). Academia Suiza de Ciencias Humanas y Sociales. Check date values in:
|date=(help)CS1 maint: unrecognized language (link) - ↑ "copi archif" (yn English). AlpTransit. Archifwyd o'r gwreiddiol ar 2013-01-02. Cyrchwyd 2021-12-23.CS1 maint: unrecognized language (link)
- ↑ "Gotthard Base Tunnel". Railway Technology (yn English). Verdict Media. Cyrchwyd 17 Mawrth 2021.CS1 maint: unrecognized language (link)
- ↑ 6.0 6.1 6.2 Allen, Cecil J. (1958). Switzerland's Amazing Railways. London: Thomas Nelson & Sons. tt. 4–6.
- ↑ Allen, Cecil J. (1958). Switzerland's Amazing Railways. London: Thomas Nelson & Sons. t. 31.