Rhys Goch ap Rhicert

Cyndad i'r beirdd Rhys Brydydd a Lewys Morgannwg oedd Rhys Goch ap Rhicert (bl. 12g, efallai). Ni chyfeirir ato mewn unrhyw ffynhonnell ddibynadwy heblaw'r achresi, ond daeth yn ffigwr adnabyddus yn y 19g oherwydd y lle a roddwyd iddo yn hanes llenyddiaeth Morgannwg gan Iolo Morganwg, a luniodd nifer o gerddi a'u priodoli iddo hefyd.

Gwybodaeth hanesyddol

golygu

Gŵr o Forgannwg oedd Rhys Goch. Er ei fod yn gyndad i ddau o feirdd mawr Morgannwg yn yr Oesoedd Canol Diweddar, sef Rhys Brydydd a Lewys Morgannwg (enw go iawn: Lewys ap Rhicert), ni wyddys os oedd yn fardd ei hun neu ddim. Yn yr achres a gofnodwyd gan Gruffudd Hiraethog yn yr 16g, roedd yn wŷr i Einion ap Collwyn, gŵr sydd â lle amlwg yn hanes cynnar Morgannwg.[1] Yn ôl Iolo Morganwg, roedd yn byw yn ardal Tir Iarll ac mae'n ddigon posibl fod y traddodiad hwnnw'n ddilys.[2]

Iolo Morganwg

golygu

Am fod y ddau fardd enwog yn ddisgynyddion i Rys, ceisiodd Iolo Morganwg brofi mai ef oedd sefydlwr ysgol o feirdd ym Morgannwg a ganai yn null y trwbadwriaid, a hynny yn y 12g pan reolwyd y rhanbarth gan y Normaniaid. Aeth ymhellach a lluniodd gorff o ganu serch a briodolwyd ganddo i Rys. Gwyddys erbyn heddiw mai ffugiadau yw'r cerddi hyn, tua 15 ohonynt o ben a phastwn Iolo ei hun a'r lleill yn "addasiadau" o gerddi canoloesol a gafodd yn y llawysgrifau, a'u bod yn rhan o'r corff mawr o ffugiadau llenyddol a thraddodiadau a ddyfeiswyd gan Iolo er mwyn dyrchafu lle Morgannwg yn hanes a llenyddiaeth Cymru.[3]

Er hynny, mae'r ffugiadau hyn yn cynnwys rhai o gerddi gorau Iolo, sy'n cael ei ystyried gan feirniaid diweddar yn fardd rhamantaidd o bwys. Am y cerddi a dadogir ar Rys Goch, dywed P. J. Donovan,

Pe bai'r cerddi hyfryd hyn yn perthyn i feirdd Morgannwg, byddai traddodiad o ganu rhydd godidog iawn yn perthyn i'r sir honno.[4]

Cyfeiriadau

golygu
  1. G. J. Williams, Traddodiad Llenyddol Morgannwg (Caerdydd, 1948), tud. 5, 22 et seq..
  2. P. J. Donovan (gol.), Cerddi Rhydd Iolo Morganwg (Caerdydd, 1980), tud. 162.
  3. Traddodiad Llenyddol Morgannwg, tud. 40, 110-12.
  4. Cerddi Rhydd Iolo Morganwg, rhagymadrodd, tud. xi.

Llyfryddiaeth

golygu
  • G. J. Williams, Traddodiad Llenyddol Morgannwg (Caerdydd, 1948). Cefndir ffugiadau Iolo.
  • P. J. Donovan (gol.), Cerddi Rhydd Iolo Morganwg (Caerdydd, 1980). Detholiad sy'n cynnwys nifer o gerddi a briodolwyd i Rys Goch gan Iolo.