Roger Mortimer, Iarll 1af March
- Erthygl am Iarll 1af March yw hon. Am bobl eraill o'r un enw, gweler Roger Mortimer.
Un o Arglwyddi'r Mers ac aelod o deulu pwerus Mortimer oedd Roger de Mortimer, Iarll 1af March (25 Ebrill 1287 – 29 Tachwedd 1330). Am dair blynedd ef oedd rheolwr de facto Lloegr.
| Roger Mortimer, Iarll 1af March | |
|---|---|
| Ganwyd | 25 Ebrill 1287  Wigmore Castle |
| Bu farw | 29 Tachwedd 1330 Llundain |
| Dinasyddiaeth | Teyrnas Lloegr |
| Galwedigaeth | gwleidydd |
| Swydd | Arglwydd Raglaw yr Iwerddon |
| Tad | Edmund Mortimer |
| Mam | Margaret Mortimer, Baroness Mortimer |
| Priod | Joan de Geneville |
| Plant | Edmund Mortimer, Margaret Mortimer, Katherine Mortimer, Countess of Warwick, Agnes Mortimer, Countess of Pembroke, Beatrice Mortimer, Joan Mortimer, Roger Mortimer, Geoffrey Mortimer, John Mortimer, Blanche Mortimer, Maud de Mortimer, Elinor ferch Roger Mortimer, Isabella Mortimer |
| Llinach | Teulu Mortimer |
Ganed ef yng Nghastell Wigmor, Swydd Henffordd, yn fab i Edmund Mortimer, 2il Farwn Mortimer a'i wraig, Margaret de Fiennes. Priododd Joan de Geneville yn 1301, priodas a ddaeth a thiroedd ychwanegol ar y gororau iddo.
Lladdwyd ei dad mewn ysgarmes ger Llanfair ym Muallt yn 1304, a chan fod Roger dan oed, rhoddodd y brenin Edward I ef dan oruchwyliaeth Piers Gaveston hyd 1306. Yn 1308 aeth i Iwerddon, lle bu'n ymladd yn erbyn Edward Bruce, brawd Robert Bruce, brenin yr Alban.
Yn 1318, ymunodd Mortimer a charfan oedd yn gwrthwynebu'r brenin Edward II. Bu raid iddo ildio i'r brenin yn 1322 a charcharwyd eg yn Nhŵr Llundain, ond gallodd ddianc trwy roi cyffur i'r cwnstabl, a ffôdd i Ffrainc. Y flwyddyn wedyn, daeth Isabelle o Ffrainc, gwraig Edward II, i Ffrainc i ddianc rhag ei gŵr, a dechreuodd carwriaeth rhyngddi hi a Mortimer. Cawsant gymorth yn Fflandrys i godi byddin, a glaniasant yn Lloegr ym Medi 1326, gan orfodi Edward II i ffoi. Daliwyd ef yng Nghymru a'i garcharu. Coronwyd ei fab, Edward III yn 1327, ond Mortimer ac Isabella oedd yn rheoli mewn gwirionedd. Ym mis Hydref 1330 llwyddodd Edward III i gipio'r grym oddi arnynt, a chrogwyd Mortimer yn Tyburn ar 29 Tachwedd 1330.
Am dair blynedd olaf ei oes, bu Arglwyddiaeth Dinbych, yng ngogledd-ddwyrain Cymru, ym meddiant Roger Mortimer.