Un o enwau mawrion yn hanes pobl frodorol America ac ieithyddiaeth oedd Sequoyah (Saesneg: George Gist neu George Guess (c. 1770 — Awst 1843). Creodd Sequoyah orgraff (system o wyddor) i'r iaith Cherokee, er iddo fod yn anllythrennog ei hun pan gychwynodd ar y gwaith.

Sequoyah
Ganwydc. 1770 Edit this on Wikidata
Tuskegee Edit this on Wikidata
Bu farwAwst 1843 Edit this on Wikidata
Municipality of Zaragoza Edit this on Wikidata
Man preswylAlabama, Pope County, Fort Smith, Arkansas, Mecsico Edit this on Wikidata
DinasyddiaethUnol Daleithiau America Edit this on Wikidata
Galwedigaethsilversmith, dyfeisiwr, ieithydd Edit this on Wikidata
TadNathaniel Gist Edit this on Wikidata

Mae'r ffaith fod heliwr a chrefftwr anllythrennog yn gallu cyflawni tasg a ystyrir ond yn faes ieithyddion arbenigol yn cael ei ystyried fel un o gampau deallusol mwyaf trawiadol a gyflawnwyd erioed.[1]

Yr wyddor Cherokee golygu

 
Orgraff Sequoyah i’r iaith Cherokee

Daeth Sequoyah i'r casgliad mai'r gallu i ysgrifennu a darllen oedd yr allwedd i rym pobl wynion dros frodorion America a oedd yn methu ysgrifennu neu ddarllen yn eu hieithoedd eu hunain.

Ym 1809 aeth ati i greu wyddor i'r iaith Cherokee. Wedi 12 mlynedd o waith, yn 1821, cyhoeddodd ei waith.

Mabwysiadwyd yr wyddor gan y bobl Cherokee ym 1825. Yn fuan wedyn, cyhoeddwyd llyfrau a phapurau newydd yn yr iaith Cherokee gyda’i wyddor ef. Cenhadwr o Gymro o'r enw Evan Jones gyfieithodd y Beibl i'r iaith Cherokee gan ddefnyddio’r wyddor hon.

Cododd lefel llythrennydd y bobl Cherokee yn uwch na'r mewnfudwyr o dras Ewropeaidd o’u hamgylch. Defnyddir yr wyddor hyd heddiw heb ei newid.[2]

 
Papur newydd y Cherokee Phoenix, 1828

Bu cryn sylw i'r wyddor Cherokedd a chyrhaeddodd newyddion amdani'n bell.

Bu’n ysbrydoliaeth i nifer o bobloedd eraill i fynd ati i ddatblygu llythrennedd yn eu hieithoedd hefyd.[3]

Taith olaf Sequoyah golygu

Breuddwydiodd Sequoyah o weld y Genedl Cherokee yn unedig undwaith eto, wedi iddynt gael eu trechu a rhoi ar chwâl wrth i bobl gwynion cipio eu tiroedd.

Ym 1842 dechreuodd Sequoya daith i chwilio am bobloedd Cherokee a oedd wedi ffoi'r holl ffordd i Mecsico a’u perswadio i ddychwelyd i’w hen gynefin yn yr Unol Daleithiau.

Bu farw ar y daith a chredir iddo gael ei gladdu wrth dref Zaragoza ger ffin Mecsico-Texas.

Coeden Sequoyah golygu

Dywedir i’r goeden Sequohah (Lladin: Sequoiadendron giganteum) - goeden fwyaf America - gael ei enwi i’w anrhydeddu.[4]

Gweler hefyd golygu

Cyfeiriadau golygu

  1. Kenneth Katzner, The Languages of the World: "That an unlettered hunter and craftsman could complete a task now undertaken only by highly trained linguists must surely rank as one of the most impressive intellectual feats achieved by a single man."
  2. John Noble Wilford, "Carvings From Cherokee Script's Dawn", New York Times, 22 Mehefin 2009
  3. Peter Unseth, "The international impact of Sequoyah’s Cherokee syllabary", Written Language and Literacy 19.1: 75-93.
  4. Gary D. Lowe, "Endlicher's Sequence: The Naming of the Genus Sequoia", Fremontia: Journal of the California Native Plant Society 40 (2012): 27. Dywed Whitney: "The genus was named in honor of Sequoia* or Sequoyah, a Cherokee Indian."