Taleithiau a thiriogaethau Canada

Mae Canada yn ffederasiwn o ddeg talaith, sydd, ynghyd â thair tiriogaeth, yn ffurfio ail wlad fwya'r byd o ran arwynebedd. Y prif wahaniaeth rhwng talaith a thiriogaeth yng Nghanada yw bod pwerau talaith yn deillio'n uniongyrchol o'r Ddeddf Cyfansoddiad, 1867, sydd yn rhoi iddynt hwythau fwy o hawliau nag sydd gan diriogaeth, sydd â phwerau wedi'u dirprwyo gan y llywodraeth ffederal.

Taleithiau a thiriogaethau Canada

Enghraifft o'r canlynol	enw un tiriogaeth mewn gwlad unigol, collective entity
Math	endid tiriogaethol gwleidyddol, is-adran weinyddol gwlad lefel gyntaf, census geographic unit of Canada, endid tiriogaethol gweinyddol Canada
Yn cynnwys	tiriogaeth Canada, Talaith Canada
Ffeiliau perthnasol ar Gomin Wicimedia

Canada Uchaf, Canada Isaf, New Brunswick a Nova Scotia oedd pedair talaith gyntaf Canada pan luniodd gwladfeydd Gogledd America Brydeinig ffederasiwn ar 1 Gorffennaf 1867. Ail-enwyd Canada Uchaf yn Ontario a Chanada Isaf yn Quebec. Dros y chwe blynedd dilynol, ymunodd Manitoba, British Columbia ac Ynys y Tywysog Edward fel taleithiau.

Roedd Cwmni Bae Hudson (Hudson's Bay Company) yn rheoli rhannau sylweddol o orllewin Canada hyd at 1870, cyn i'r tir ddod i feddiant Llywodraeth Canada, gan ffurfio rhan o Diriogaethau'r Gogledd-orllewin. Ar 1 Medi 1905, ffurfiwyd Alberta a Saskatchewan o'r rhan o Diriogaethau'r Gogledd-orllewin a orweddai i'r de o'r paralel 60°.

Mewn refferendwm yn 1948, gyda mwyafrif bach, pleidleisiodd trigolion Newfoundland a Labrador dros ymuno â'r conffederasiwn. O ganlyniad, ar 13 Mawrth 1949, ymunodd Newfoundland a Labrador fel degfed talaith Canada.

Taleithiau Canada

Talaith	Cod Zip/ cod ISO	Talfyriad	Prifddinas	Dyddiad ymuno â Chydffereasiwn Canada	Poblogaeth (2004)	Arwynebedd (km²)
						Tir	Dŵr	Cyfanswm
Ontario	ON	Ont.	Toronto	1 Gorffennaf 1867	12 439 755	917 741	158 654	1 076 395
Quebec	QC	Qué., PQ, P.Q.	Québec		7 560 592	1 356 128	185 928	1 542 056
Nova Scotia	NS	N.S.	Halifax		938 134	53 338	1946	55 284
New Brunswick	NB	N.B.	Fredericton		751 400	71 450	1458	72 908
Manitoba	MB	Man.	Winnipeg	15 Gorffennaf 1870	1 170 300	553 556	94 241	647 797
British Columbia	BC	B.C.	Victoria	20 Gorffennaf 1871	4 168 123	925 186	19 549	944 735
Prince Edward Island	PE	PEI, P.E.I.	Charlottetown	1 Gorffennaf 1873	137 900	5660	–	5660
Saskatchewan	SK	Sask.	Regina	1 Medi 1905	996 194	591 670	59 366	651 036
Alberta	AB	Alta.	Edmonton		3 183 312	642 317	19 531	661 848
Newfoundland a Labrador	NL	Nfld., NF, LB	St. John’s	31 Mawrth 1949	517 000	373 872	31 340	405 212

Tiriogaethau Canada

Tiriogaeth	Cod Zip/ cod ISO	Talfyriad	Prifddinas	Dyddiad ymuno â Chydffederasiwn Canada	Poblogaeth (2004)	Tiriogaeth (km²)
						Tir	Dŵr	Cyfanswm
Tiriogaethau'r Gogledd-orllewin	NT	N.W.T., NWT	Yellowknife	15 Gorffennaf 1870	42 800	1 183 085	163 021	1 346 106
Yukon	YT	Y.T., YK	Whitehorse	13 Mehefin 1898	31 200	474 391	8052	482 443
Nunavut	NU		Iqaluit	1 Ebrill 1999	28 300	1 936 113	157 077	2 093 190