Tallinn

Tallinn
Math	prifddinas, dinas Hanseatig, tref, dinas fawr, dinas â phorthladd, anheddiad dynol, cyrchfan i dwristiaid
Poblogaeth	461,346
Sefydlwyd	Unknown (cyn 1154) ;
Pennaeth llywodraeth	Mihhail Kõlvart
Cylchfa amser	UTC+2
Gefeilldref/i	Vilnius
Daearyddiaeth
Gwlad	Estonia
Arwynebedd	159.37 km²
Uwch y môr	143 metr
Gerllaw	Gwlff y Ffindir
Cyfesurynnau	59.4372°N 24.745°E
Cod post	10111
Swydd pennaeth; y Llywodraeth	Maer Tallinn
Pennaeth y Llywodraeth	Mihhail Kõlvart
	Ffeiliau perthnasol ar Comin
	[golygwch ar Wicidata]

Prifddinas a dinas fwyaf Estonia yw Tallinn. Mae 410,200 o bobl yn byw yno (Gorffennaf 2010). Fe'i lleolir ar arfordir gogleddol Estonia, ar lan Gwlff y Ffindir, sy'n fraich o'r Môr Baltig, tua 80 km (50 milltir) i'r de o Helsinki (Y Ffindir).

Dim ond 54.9% o'r boblogaeth sy'n Estoniaid ethnig. Mae 36.5% o'r boblogaeth yn Rwsiaid ethnig, a thua hanner rheiny heb ddod yn ddinasyddion Estoniaidd mor belled.

Mae Tallinn yn borthladd pwysig. Ceir gwasanaethau fferi sy'n cysylltu'r ddinas a Helsinki ac Ynysoedd Åland yn y Ffindir, Stockholm yn Sweden a Rostock yn yr Almaen. Lleolir prif faes awyr Estonia ger Tallinn a daw nifer o ymwelydd yno o wledydd eraill Ewrop a'r tu hwnt.

Tallinn yw canolbwynt gwleidyddol, ariannol, diwylliannol ac addysgol Estonia. Mae rhai yn cyfeirio ati fel Dyffryn Silicon Ewrop; ceir yno'r nifer uchaf o egin-gwmnïau i bob person yn Ewrop ac mae nifer o gwmnïau rhyngwladol wedi'u sefydlu yno, gan gynnwys Skype. Mae'r sector TGCh yn arbennig o gryf yno, ac mae wedi'i rhestr ymhlith 10 uchaf ar restr dinasoedd digidol Ewrop. Dyma hefyd gartref Canolfan Ragoriaeth Amddiffyniad Seibr NATO.

Ers 1997 mae Hen Ddinas Tallinn, sy'n cynnwys Toompea ('Bryn y Gadeirlan'), wedi ei rhestru gan UNESCO fel Safle Treftadaeth y Byd.

Hanes golygu

'Reval' oedd yr enw a roddwyd i ddinas Tallinn o'r 13g hyd 1918 ac am gyfnod byr pan oedd wedi'i meddiannu gan y Natsiaid rhwng 1941 a 1944. Er bod olion o anheddiadau yn yr ardal ers tua 5,000 o flynyddoedd, mae'r cofnod cynharaf o fodolaeth y ddinas yn dyddio yn ôl i 1219, ac yn 1248 y cafodd ei chydnabod yn swyddogol trwy dderbyn breintiau dinesig. Y Daniaid oedd y cyntaf i hawlio perchnogaeth o'r ddinas (Taani linn, sef tref Ddaneg, yw tarddiad yr enw Estoneg), a bu yn nwylo marchogion Ellmynaidd, Swediaid a Rwsiaid yn eu tro wedyn. Roedd lleoliad y ddinas yn cynnig ei hun fel canolfan fasnach, a chynyddodd yn ei phwysigrwydd am y rheswm hwnnw, yn arbennig rhwng y 14eg a'r 16g.

Mae Hen Dref Tallinn yn un o'r dinasoedd canoloesol mwyaf trawiadol yn Ewrop ac mae wedi'i rhestru fel Safle Treftadaeth UNESCO.