The Silent Village

Mae The Silent Village yn ffilm propaganda fer Brydeinig o 1943 yn anterth yr Ail Ryfel Byd ar ffurf rhaglen ddogfen ddrama. Gwnaed gan Uned Ffilm y Goron ac a gyfarwyddwyd gan Humphrey Jennings. Enwyd y ffilm yn un o 5 rhaglen ddogfen orau 1943 gan y National Board of Review. Cafodd ei ysbrydoli gan gyflafan Lidice yn y Weriniaeth Tsiec ym mis Mehefin 1942.

The Silent Village
Ffrâm llonydd o'r ffilm
Cyfarwyddwyd gan	Humphrey Jennings
Cynhyrchwyd gan	David Vaughan
Cerddoriaeth gan	Becket Williams
Golygwyd gan	Stewart McAllister
Dosbarthwyd gan	Crown Film Unit
Rhyddhawyd gan	1943 (1943)
Hyd y ffilm (amser)	36 mun.
Gwlad	Deyrnas Unedig
Iaith	Saesneg, Cymraeg

Plot

Mae'r ffilm yn agor gyda cherdyn teitl yn amlinellu stori Lidice.

Yna mae'n symud ymlaen i ddelwedd o'r nant sy'n rhedeg trwy bentref Cwmgïedd (hanner milltir o Ystradgynlais), a dilyniant agoriadol wyth munud wedi'i gymysgu â delweddau a synau o fywyd bob dydd mewn cymuned yn Nyffryn Tawe Uchaf; dangosir dynion yn gweithio yn y pwll glo, menywod yn ymgymryd â thasgau domestig yn eu cartrefi a'r trigolion yn canu yn y capel Methodistaidd. Mae'r rhan fwyaf o'r ddeialog yn yr adran hon yn cael ei siarad yn Gymraeg, heb unrhyw is-deitlau. Mae'r adran yn cau gyda cherdyn teitl arall yn nodi "y fath yw bywyd yn Cwmgiedd ... a'r fath hefyd oedd bywyd yn Lidice hyd nes dyfodiad Ffasgaeth" (Saesneg: "such is life at Cwmgiedd...and such too was life in Lidice until the coming of Fascism").

Mae goresgyniaeth yr Almaenwyr yn cael ei grybwyll gan ddyfodiad car du i'r pentref, yn canu cerddoriaeth filwrol a sloganau gwleidyddol o'i uchelseinydd. Ychydig a ddangosir o'r oresgyniaeth ei hun, ac mae ei drais yn cael ei awgrymu gan drac sain o esgidiau gorymdeithio, tanau gwn a gorchmynion a chyfarwyddebau wedi'u chwyddo'n arw, yn y dechneg sain-fel-naratif yr oedd Jennings wedi'i datblygu y flwyddyn flaenorol (1942) yn ffilm bropaganda arall uchel ei pharch, Listen to Britain. Mae hunaniaeth y gymuned yn cael ei erydu, gyda'r Gymraeg yn cael ei hatal ac ni chaniateir mwyach fel y cyfrwng addysgu yn yr ysgol, a gweithgaredd undeb llafur yn cael ei wneud yn anghyfreithlon. Mae gwrthiant y pentrefwyr ar ffurf gweithgareddau cudd gan gynnwys cyhoeddi taflen newyddion Gymraeg. Yn y pen draw, mae hyd yn oed canu emynau Cymraeg yn y capel wedi'i wahardd.

Bwriad y catalydd ar gyfer dileu Cwmgiedd yn systematig mewn dial yw cyd-fynd â chanlyniad llofruddiaeth wirioneddol y Reinhard Heydrich Natsïad blaenllaw, a rheolwr y tiroedd Tsiec a addwyd y y flwyddyn flaenorol gan wrthryfelwyr Tsiecaidd. Mae plant y pentref yn gorymdeithio y tu allan i'r ysgol ac yn ymuno â'r menywod wrth iddynt gael eu llwytho ar dryciau. Mae'r dynion, yn canu "Hen Wlad fy Nhadau" herfeiddiol wrth iddynt fynd, wedi'u leinio i fyny yn erbyn wal mynwent y pentref.

Cefndir

Cofeb i blant Lidice a laddwyd yn y gyflafan

Llofruddiaeth Reinhard Heydrich, gan wrthryfelwyr Tsiec (Operation Anthropoid) a hyfforddwyd ym Mhyrdain ac a arweiniodd at ddial gan yr Almaenwyr ar ffurf cyflafan Lidice, yw cefndir y ffilm Silent Village. Dyluniwyd y ffilm fel teyrnged i gymuned lofaol Lidice, Tsiecoslofacia, a fu’n olygfa o erchyllter echrydus y Natsïaid ar 10 Mehefin 1942 pan ddienyddiwyd ei holl boblogaeth o ddynion (173 o ddynion a bechgyn dros 16 oed) a phob un o’r 300 o ferched a phlant yn cael eu hanfon i wersylloedd crynhoi Natsïaidd, na fyddai llawer ohonynt yn goroesi yn y pen draw. Achosodd newyddion am y gyflafan lawer o sioc ym Mhrydain, yn enwedig yn ardaloedd y meysydd glo, fel rhai Morgannwg a Gwent a Chwm Tawe. Mae'r ffilm yn ail-greu digwyddiadau yn Lidice ond yn eu cludo i gymuned lofaol yn Ne Cymru i nodi pe bai goresgyniad yr Almaenwyr ar Brydain wedi bod yn llwyddiannus ym 1940, yna byddai'r math o erchyllterau sy'n cael eu cyflawni ar hyn o bryd yn Ewrop a feddiannir gan yr Almaen yr un mor debygol o fod yn digwydd ar yr un pryd. yn y DU; hefyd fel atgoffa pobl Prydain o'r hyn yr oeddent yn ymladd yn ei erbyn.

Cynhyrchu

Erbyn Awst 1942, roedd Jennings yn sgowtio am leoliad ffilmio mewn cymuned lofaol gyda thebygrwydd corfforol i Lidice, a hanes cymdeithasol/gwleidyddol tebyg. Yn ôl un o actorion y ffilm, gofynnodd Jennings am gyngor arweinydd glowyr Cymru ac arlywydd Ffederasiwn Glowyr De Cymru, Arthur Horner, ynghylch lleoliad addas. Cynghorodd Horner osgoi cymoedd cloddio glo'r Rhondda, ac yn lle hynny ymchwilio i ardal glo carreg wledig gorllewin Cymru. Daeth teithiau Jennings ag ef i dref Ystradgynlais yn Sir Frycheiniog, ac yn benodol ei chymuned hunangynhwysol Cwmgïedd. Trafododd Jennings y prosiect gyda'r glowyr lleol a'u teuluoedd, a'u cael yn frwd dros y fenter. Enillodd hefyd gydweithrediad Arthur Horner, a oedd yn teimlo y byddai'r ffilm arfaethedig yn symbolaidd o'r undod a'r undod a deimlir gan bob cymuned lofaol â phobl Lidice.

Dechreuodd y ffilmio ym mis Medi 1942 a pharhaodd hyd at fis Rhagfyr. Roedd Jennings wedi penderfynu na fyddai unrhyw actorion proffesiynol yn cael eu dwyn i mewn, ac roedd ei gast cyfan yn cynnwys pobl leol heb eu hyfforddi, er ei fod yn ofalus i sicrhau nad oedd neb yn ymddangos ar y sgrin heb roi eu caniatâd a bod unrhyw un a oedd yn teimlo'n anesmwyth neu'n anghyfforddus ynglŷn â chael ei ffilmio yn cael ei eithrio o ergydion. Ffilmiwyd pobl yn mynd o gwmpas eu bywydau beunyddiol go iawn mewn modd byrfyfyr i raddau helaeth heb baratoi sgript. Mewn llythyr at ei wraig, ysgrifennodd: "Down here I’m working on a reconstruction of the Lidice story in a mining community – but more important than that really is being close to the community itself and living and working inside it, for what it is everyday. I really never thought to live and see the honest Christian and Communist principles acted on as a matter of course by a large number of British – I won’t say English – people living together."

Derbyniad beirniadol

Ar ôl ei rhyddhau, enillodd y ffilm enw da fel ffilm fer arbennig o berthnasol, pwerus a theimladwy. Mae barn gyfoes yn ei osod ymhlith cynhyrchion cyfnod mwyaf ffrwythlon Jennings fel cyfarwyddwr ochr yn ochr â Listen to Britain, Fires Were Started a A Diary for Timothy. Noda Dave Berry o'r British Film Instutue: "There's a civilised reticence about Jennings' treatment...but overall (he) instinctively finds the right tone. A constant fear of reprisals permeates the film. In domestic scenes, the locals' impassivity, listening to their radios, compounds the sense of oppression. Stilted acting makes its own contribution. There are no glib, articulate spokesmen here and Jennings, using light and shadow well, suggests a stunned community awaiting the decisive blow." Mewn a meddai trafodaeth ehangach ar ddiwydiant Cymru mewn ffilm, BBC Wales: "Roedd penchant Jennings am danddatganiad a delweddaeth drawiadol yn cario ei rym ei hun - ac roedd y ffilm, gan alw am undod ymhlith glowyr a oedd yn wynebu bygythiad yr Almaen i ryddid, yn allweddol wrth greu perthnasoedd parhaus gryf. rhwng glowyr Tsiec a glowyr o Gymru, yn benodol."

Gwaddol Silent Village ar Gymru

Mae gwaddol a'r cof gymunedol am ffilm Silent Village wedi parhau yn llawer hirach na'r disgwyl ymysg pobl Cymru.

Yn 2010 cynhaliwyd arddangosfa wedi ei hysbrydoli gan y ffilm a'r galanas yn oriel Ffotogallery, Penarth. Yn cyfrannu at yr arddangosfa a'r drafodaeth a'r achlysur oedd nifer i lenorion a phobl gelfyddydol amlwg megis, yr artistiaid Paolo Ventura a Peter Finnemore, yr awdur Rachel Trezise a'r hanesydd ffilm, David Berry. Bu i'r arddangosfa deithio hefyd i Oriel Mostyn yn Llandudno rhwng Ionawr a Mawrth 2011.

Dangoswyd y ffilm i'r cyhoedd mewn digwyddiad arbennig yn Pwll Mawr (yr amgueddfa fyw o'r gwaith glo ym Mlaenafon ym mis Gorffennaf 2012.

Bu i'r cyfarwyddwyr Marc Evans ac Ed Thomas wneud rhaglen ddrama ddogfen ar ffilm The Silent Village, a alwyd hefyd yn The Silent Village gan siarad a ffilmio pobl pentref Cwmgïedd yn 1995.

Dolenni

• (Saesneg) The Silent Village ar wefan Internet Movie Database
• Ffilm The Silent Village (ar Youtube)