Afon Rheidol
Afon yng nghanolbarth Cymru yw Afon Rheidol sy'n llifo trwy Geredigion o'i tharddle ar Bumlumon hyd at ei haber yn Aberystwyth.
 | |
| Math | afon  |
|---|---|
| Daearyddiaeth | |
| Sir | Ceredigion |
| Gwlad |  Cymru |
| Uwch y môr | 5 metr |
| Cyfesurynnau | 52.391°N 3.951°W |
| Aber | Môr Iwerddon |
| Dalgylch | 189 cilometr sgwâr |
| Hyd | 31 cilometr |
 | |
Mae tarddleoedd Afon Rheidol i'w gael yn y nentydd sy'n llifo i mewn i gronfa ddŵr Nant-y-moch (ger safle brwydr Hyddgen, 1401) ar lethrau gorllewinol Pumlumon. Mae gwir darddle ddaearyddol yr afon yn anodd penderfynu. Yn draddodiadol, Llyn Llygad Rheidol, mewn cwm uchel ger copa Pumlumon Fawr, yw tarddle Rheidol, fel y mae ei enw yn awgrymu; mae Nant y Llyn yn disgyn ohono i Nant-y-moch ond nid yw'n ffrwd sylweddol. Ond ceir sawl ffrwd arall o faint mwy sylweddol, megis afon Hengwm, sydd a'i tharddle i'r de o lyn Bugeilyn fymryn dros y ffin ym Mhowys. Mae afon Llechwedd-mawr yn tarddu yn Llyn Conach ac yn dynodi'r ffin rhwng Ceredigion a Phowys am ran helaeth ei chwrs. Ceir sawl ffrwd llai, yn cynnwys ffrwd Nant-y-moch yr enwir y gronfa dŵr ar ei hôl.
O Nant-y-moch mae'r afon yn llifo tua'r de i gronfa Dinas ac yno trwy bentref Ponterwyd a'i chymer ag Afon Mynach ymuno â hi. Yn fuan ar ôl cymer Afon Mynach, mae Rheidol yn disgyn dros raeadr wrth ymyl pentref Pontarfynach. Mae yn awr yn llifo tua'r gorllewin heibio i hen gloddfa blwm Cwm Rheidol. Er bod y gloddfa yma wedi cau, mae'n parhau i effeithio ar ddŵr Afon Rheidol. Mae'r afon yn awr yn parhau tua'r gorllewin ac yn cyrraedd y môr yn harbwr Aberystwyth lle mae'n llifo i Fae Ceredigion.
Dad-ddofi
golyguErs 2013 ceir ymgyrch i geisio ail-gyflwyno'r afanc i'r afon fel rhan o brosiect dad-ddofi - sef ail-gyflwyno anifeiliaid gwyllt cynhenid i'r ardal. Mae'r cynllun wedi derbyn ymateb amrywiol o blaid ac yn erbyn.[1]
