Brwydr Hyddgen

Tua mis Mehefin 1401 ymladdwyd brwydr Hyddgen yn uchel ar lethrau Pumlumon, ar y ffin rhwng Powys a Cheredigion.

Brwydr Hyddgen

Math	brwydr
Daearyddiaeth
Rhan o'r canlynol	Gwrthryfel y Tywysog Owain Glyn Dŵr
Lleoliad	Pumlumon Fawr
Sir	Teyrnas Powys
Gwlad	Cymru
Cyfesurynnau	52.506°N 3.797°W
Cyfnod	Mehefin 1401

Brwydrau'r Normaniaid a'r Saeson yng Nghymru

X Twtil, 1401 X Aberconwy, 1194 Bron yr Erw, 1075 X Bryn Derwin, 1255 X Bryn Glas, 1402 X X Crogen, 1165 Hyddgen, 1165 X y Grysmwnt, 1405 X X Coed Llathen, 1257 Crug Mawr, 1136 X Mynydd Carn, 1081 X Pwll Melyn, 1405 X

Ymladd

Trechodd byddin fach Owain Glyn Dŵr lu mawr o Saeson oedd yn ceisio cyrraedd castell Aberystwyth. Yn ôl traddodiad dim ond tua 500 o ryfelwyr oedd gan Glyn Dŵr i wynebu byddin o tua 1500 o'r gelyn. Roedd mantais y tirwedd yn erbyn y Cymry, a oedd yn sefyll ar y tir isel wrth i'r Saeson ymosod ar i lawr o gyfeiriad y dwyrain. Ond credir mai ymsefydlwyr o Ffleminiaid o dde Sir Benfro oedd nifer helaeth o'r milwyr ym myddin y Saeson; milwyr dros dro oeddynt, heb lawer o ddisgyblaeth yn eu rhengoedd, er bod ganddyn' nhw arfau da.

Safle

Mae union safle'r frwydr yn ansicr. Ceir llecyn o'r enw Hyddgen ar lethrau gogleddol Pumlumon, tua milltir a hanner i'r gogledd o gronfa ddŵr Nant-y-moch. Mae afonig fach Afon Hyddgen yn llifo o'r llecyn i'r de i ymuno'n fuan ag Afon Hengwm i lifo i Nant-y-moch, tarddle Afon Rheidol. Rhwng Afon Hyddgen ac Afon Hengwm saif bryn Corn Hyddgen (564m). Dwy filltir i'r gogledd o Hyddgen mae Creigiau Bwlch Hyddgen yn glogwyn syrth sylweddol uwchben Hengwm. Mae'r tir o gwmpas yn wlyb iawn dan droed ymhob tymor.

Cof

Codwyd cofeb ger argau Nant-y-Moch a ddadorchuddiwyd gan Gwynfor Evans ar 16 Gorffennaf, 1977.