Ancien Régime

Trefn wleidyddol Teyrnas Ffrainc o'r Oesoedd Canol hyd at y Chwyldro Ffrengig yn 1789. Gellir cyfeirio hefyd at gyfundrefnau ceidwadol neu absoliwtaidd eraill.

Cyfeiria'r Ancien Régime (Ffrangeg am yr "hen drefn") at drefniadaeth wleidyddol a chymdeithasol Teyrnas Ffrainc o ddiwedd yr Oesoedd Canol hyd y Chwyldro Ffrengig yn 1789.[1] a ddiddymodd y drefn ffiwdal a system bonheddigion Ffrainc (1790).[2] Nodweddion yr system oedd brenhiniaeth absoliwt, bodolaeth breintiau niferus, gweinyddiaeth yn ôl ystadau (lle rennir y wladwriaeth i wahanol 'ystadau' neu ddosbarthiadau ac iddynt hawliau gwahanol), eglwys wladol freintiedig a rhaniad tiriogaethol gyda gwahaniaethau mawr mewn gweinyddiaeth a chyfraith. Roedd llinach Valois yn rheoli yn ystod yr Ancien Régime hyd at 1589 ac fe'i disodlwyd wedyn gan linach Bourbon. Defnyddir y term yn achlysurol i gyfeirio at systemau ffiwdal cyffelyb y cyfnod mewn mannau eraill yn Ewrop megis y Swistir.[3]

Ancien Régime
Enghraifft o'r canlynolsystem wleidyddol Edit this on Wikidata
Dechreuwyd15 g Edit this on Wikidata
Daeth i benAwst 1789 Edit this on Wikidata
Louis XIV gyda'i deyrnasiad hir ac brenhiniaeth absoliwt a fu'n symbol o'r Ancién Regime
Cartŵn wleidyddol o 1789 gyda'r capsiwn, ""A faut esperer q'eu.s jeu la finira bentot" ("Rhaid i ni obeithio y daw'r gêm i ben yn fuan") Y Drydedd Ystad (y werin) yn cario'r Clerigwyr a'r Uchelwyr ar ei chefn

Trwy estyniad, mae'r term yn cael ei gymhwyso i'r rhannau helaeth o Ewrop a gafodd newidiadau aruthrol o ganlyniad i'r Chwyldro Ffrengig. Yn yr Iseldiroedd a Gwlad Belg, defnyddir y term ancien régime yn gyffredinol i gyfeirio at y strwythurau gwleidyddol a chymdeithasol a ddiddymwyd yng Ngweriniaeth Batafia gan oresgyniad Ffrainc rhwng 1794 - 1795. Roedd y sefydliadau hyn yn aml yn dod o hyd i'w gwreiddiau yn ffiwdaliaeth yr Oesoedd Canol.

Mae'r term 'ancien régime' hefyd yn cymryd lle'r cyfnod modern cynnar, cyfnod yn hanes Ewrop sy'n rhedeg o c.1450 i c.1800.[4]

Nodweddion

golygu
 
Rhaniadau Teyrnas Ffrainc yn 1477. Er bod gan Frenin Ffrainc bwerau anferthol mewn gwirionedd bu'n rhaid iddo negodi gyda gwleidyddiaeth lleol ar draws ei deyrnas
 
Y Généralités yn 1789, lle cafwyd ymdrech ar ad-drefniad cyn y Chwyldro gyda'r gwahanol rhanbarthau â gwahanol bwerau
 
Cartŵn yn erbyn yr Ancien Régime, Le peuple sous l'ancien Regime ("Y bobl dan yr hen Gyfundrefn")

Ni ellir siarad am yr 'ancien régime' gyda'r un nodweddion a strwythur ym mhobman ac ym mhob amser heb ddatblygiadau. Cododd clytwaith o dywysogaethau ledled Ewrop, pob un â'i hanes ei hun a'i gwahaniaethau rhanbarthol.[5] Gan symleiddio'r ancien régime yn gryf, gwyddys am gymdeithas ddosbarth sy'n cynnwys tri dosbarth: yr uchelwyr, y clerigwyr a'r drydedd stad, gydag israniadau. Roedd gan yr uchelwyr a'r clerigwyr nifer o freintiau, gan gynnwys, er enghraifft, eithriad rhag trethi. Ar y dechrau, nid oedd gan y drydedd ystâd, a oedd yn cynnwys trigolion y wlad fel ffermwyr a gweithwyr, masnachwyr, gweithwyr a chrefftwyr yn y dinasoedd, unrhyw lais, ond nodwyd hynny dros y canrifoedd, yn enwedig yn y dinasoedd. Nodwedd y cyfnod hwn oedd y ffurf fechan o ddylanwad gwleidyddol a grym i'r dinesydd, y crefftwyr a'r gweithwyr ar y naill law o'i gymharu â dylanwad gormodol ac yn enwedig breintiau'r uchelwyr a'r clerigwyr neu'r clerigwyr ar y llaw arall.

Yng nghefn gwlad roedd gwrthgyferbyniad mawr rhwng y werin a'r dosbarth landlord, a oedd bron yn gwbl ddominyddol ar sail y system ffiwdal. Er enghraifft, gallai arglwydd pentref arfer y pwerau deddfwriaethol a barnwrol a'r weinyddiaeth o ddydd i ddydd mewn pentref. Ar y llaw arall, roedd lefel uchel o ddatganoli. Adlewyrchwyd hyn hefyd mewn amrywiaeth eang iawn o arian cyfred, pwysau a mesurau, a oedd yn wahanol ym mron pob rhanbarth.

Yn yr ancien régime, gellid prydlesu mandadau cyhoeddus a swyddogaethau barnwrol, megis swydd y siryf, y faeryddiaeth, am gyfnod cyfyngedig. Mewn egwyddor, gallai hyn fod yn effeithlon iawn, ond oherwydd gweledigaeth tymor byr a mynd ar drywydd elw, arweiniodd hefyd at gam-drin, ffafriaeth neu fympwyoldeb biwrocrataidd.

Diddymu'r ancien régime

golygu

Roedd llawer o ganlyniadau cymdeithasol a gweinyddol i ddileu’r ancien régime:

  • Diddymwyd yr arglwyddiaethau (gan gynnwy seneddau rhanbarthol a Senedd Llydaw a'u disodli gan un model llywodraeth leol cyffredinol, y fwrdeistref. Cafodd bwrdeistrefi eu grwpio yn gantonau barnwrol ac arrondissements, a osodwyd yn eu tro o dan adrannau newydd - a elwid yn daleithiau eto yn ddiweddarach.
  • Ad-drefnu'r farnwriaeth - disodlwyd meinciau’r henaduriaid lleol gan lysoedd a weinyddir yn ganolog. Cyflwynwyd Llysoedd Apêl a Brawdlysoedd.
  • Cyflwyno’r gofrestr sifil i gymryd lle cofrestriad genedigaethau, priodasau a marwolaethau a drefnwyd yn flaenorol gan yr Eglwys.
  • Dileu'r system ffiwdal: daeth fiefs (yr oedd y deiliad yn dal yr usufruct yn unig a'r suzerain yr eiddo noeth) yn eiddo llawn.
  • Dileu system y degwm: - Disodlwyd y degwm a gesglir fel arfer gan yr Eglwys (a rennir yn gyfartal rhwng offeiriad y plwyf, yr esgobaeth a chymorth y tlodion lleol) gan system o drethi a drefnwyd gan y Wladwriaeth. Roedd degwm a ddelid gan seciwlariaid yn cael eu fforffedu (neu deitl yr eiddo yn cael ei wneud yn ddiwerth).
  • Fforffedu'r parth brenhinol: daeth hwn yn eiddo gwladol.
  • Diddymu pob teitl swyddogol a bonheddig.
  • Ad-drefnu'r Gyfraith - Diddymu cyfraith arferol a chyflwyno Cod Napoleon (cod sifil).
  • System Fesur - Diddymu'r hen systemau mesur a chyflwyno'r system fetrig.

Nid oedd y newidiadau hyn o reidrwydd yn gadarnhaol ym mhobman. Er enghraifft, roedd dinasyddiaeth drefol cyn 1800 mewn llawer o brif ddinasoedd Ewrop yn llawer mwy democrataidd na gwladwriaethau gwladwriaethau’r 19gg. Gallai preswylydd dinas gymryd rhan mewn sefydliadau trefol mewn pob math o ffyrdd, sicrhau bod ei lais yn cael ei glywed, a thrwy weithdrefnau aml-gam ddatgan ei ddylanwad yn genedlaethol. Dinistriodd y Chwyldro y strwythurau hyn. Diddymwyd yr urddau a sefydliadau cymdeithasol eraill fel creiriau 'ffiwdal', a chymerodd fwy na chanrif cyn i Ffrainc hefyd dderbyn rhywbeth tebyg i bleidlais gyffredinol.[6]

Ancien Régime fel term llawfer

golygu

Wrth ddefnyddio'r term Ancien Régime gyda phriflythrennau cyfeirir yn benodol ar lywodraeth a gweinyddiaeth Ffrainc hyd at y Chwyldro, ac, efallai teyrnasoedd cyfredol eraill i un Ffrainc. Ond defnyddir y term hefyd, fel rheol heb brif lythrennau, i gyfeirio at unrhyw weinyddiaeth neu lywodraeth arall bu'n araf neu'n stwbwrn i newid.[7]

Cyfeiriadau

golygu
  1. Dewever, Richard (14 Mehefin 2017). "On the changing size of nobility under Ancien Régime, 1500-1789" (PDF). L'Ecole des Hautes Etudes en Sciences Sociales. Cyrchwyd February 3, 2022.
  2. The National Assembly (19 June 1790). "Decree on the Abolition of the Nobility" (PDF). The Open University. Archifwyd (PDF) o'r gwreiddiol ar 2017-10-19. Cyrchwyd 27 Rhagfyr 2021.
  3. "Switzerland | History, Flag, Map, Capital, Population, & Facts | Britannica". www.britannica.com (yn Saesneg). Cyrchwyd 2022-03-07.
  4. Zie Open Universiteit: Europa in het ancien regime (1450-1800)
  5. A.R. Brown (2023-08-09). "Feudalism | Definition, Examples, History, & Facts | Britannica Money". www.britannica.com. Cyrchwyd 2023-08-13.
  6. (yn en) Ancien Regime, The Gale Group Inc., 2004, http://www.encyclopedia.com/history/modern-europe/ancient-history-middle-ages-and-feudalism/ancien-regime, adalwyd 26 Chwefror 2017
  7. "Long Live the Ancien Régime! The coronation of Charles III was dense with meaning. It's complicated; and easy to misunderstand" (yn Saesneg). History Today. 8 Awst 2023.

Dolenni allanol

golygu