Andromeda (galaeth)
Mae Galaeth Fawr Andromeda, neu Messier 31 (M31) a NGC 224, yn un o alaethau cymdogol Galaeth y Llwybr Llaethog, ein galaeth ni, wedi'i leoli yng nghytser Andromeda sydd i'w weld yn hemisffer y Gogledd ger gytser Cassiopeia. Galaeth Andromeda yw'r galaeth mwyaf yn y Grŵp Lleol (y galaethau agosaf i ni). Adnabyddir fel M31 oherwydd roedd yr alaeth yn rhif 31 yng Nghatalog Messier, a hefyd fel NGC 224 yn ôl ei leoliad yn y Catalog Cyffedinol Newydd o glystyrau sêr a gwrthrychau nifylaidd. Defnyddiwyd yr enw Nifwl Mawr Andromeda hyd at ddechrau yr 20g cyn i'w natur fel alaeth annibynnol o'n Galaeth ni cael ei ddarganfod gan Edwin Hubble.
 | |
| Math | galaeth droellog  |
|---|---|
| Enwyd ar ôl | Andromeda |
| Daearyddiaeth | |
| Rhan o'r canlynol | Grŵp Lleol, [TSK2008] 222, M31 Group |
Y seren ddisgleiriaf yng nghytser Andromeda yw'r seren ail faintioli Alpheratz; mae'r galaeth Andromeda yn gorwedd yn agos iddi yn awyr y nos. Enwir Andromeda ar ôl y dduwies Roeg Andromeda, merch Cepheus brenin Ethiopia gan Cassiope. Mae'r alaeth yn weladwy i'r llygaid noeth o safleoedd tywyll ymhell o oleuadau trefi.[1]
Cysawd o fwy na 400 biliwn seren ydy'r alaeth, 2.5 miliwn o flynyddoedd goleuni (24 miliwn miliwn miliwn km, 15 milliwn miliwn miliwn milltir) o'r Ddaear. Mae'r alaeth yn cynnwys nwy rhwng y sêr, a llwch tu fewn i'r nwy. Mae'r rhan fwyaf o'r sêr, nwy a llwch yn bodoli mewn disg gwastad tenau. Yn gwasgaredig yn lawer mwy eang na'r sêr ydy mater tywyll a mae'r màs y mater tywyll yn llawer iawn mwy na'r màs mater gweladwy.[2]
Yn y llun cyfansawdd uchod gwelir y gwrthgyferbyniad rhwng y tonnau llwch afreolaidd (pinc) o gwmpas y sêr ifanc yn yr alaeth a'r môr o sêr hŷn (glas), sydd mwy llonydd a rheolaidd. Mae Andromeda yn alaeth troellog ac yn nodweddiadol o'r dosbarth hwnnw; mae'r canol yn llawn o sêr tra bod y breichiau yn feithrinfeydd i sêr newydd. Mae llun isgoch yn ein galluogi i weld yn glir yr alaeth gyflawn, yn hytrach na goleuni gweladwy sydd yn cael ei sugno gan y llwch.
Cyfeiriadau
golygu- ↑ Burnham, Robert (1978). Burnham's Celestial Handbook. 1. Efrog Newydd: Dover Publications, Inc. ISBN 0-486-23567-X. Tud. 103–150. (Yn Saesneg.)
- ↑ Rich, Michael (2014). "Battle of the Titans: The Milky Way vs. Andromeda". Sky and Telescope 128 (4): 20–28. (Yn Saesneg.)