Anghrefydd yng Nghymru
Mae anghrefydd yng Nghymru yw hunaniaeth grefyddol amlycaf Cymru yn yr 21ain ganrif, yn dilyn seciwlariaeth gymdeithasol gyflym yn y gymdeithas Gymreig.
Religion in Wales (2021)[1] No religion (46.5%) Christianity (43.6%) Islam (2.2%) Other religions (1.4%) Not stated (6.3%)
Hanes a demograffeg golygu
Canol oesoedd golygu
Mae hanesydd Cymreig wedi awgrymu bod bywydau mynachod a chlerigiaid yn ail hanner y canol oesoedd yn "hanfodol seciwlar". [2]
19eg ganrif golygu
Awgrymwyd bod llawer o bobl Cymru yn y 19eg ganrif yn ymfalchïo mewn bod yn un o wledydd mwyaf Cristnogol Ynysoedd Prydain ond yn dilyn Deddf Addysg Ganolraddol Cymru 1889, fe wnaeth addysg seciwlar leihau poblogrwydd Cristnogaeth anghydffurfwyr Cymreig.[3][2] Disgrifiwyd hyn fel deddfwriaeth chwyldroadol lle cynigiwyd addysg i bob plentyn, waeth beth fo'i statws neu allu economaidd-gymdeithasol.[4]
Daeth corau meibion i’r amlwg hefyd yn y 19eg ganrif, a ffurfiwyd fel adrannau tenor a bas corau capeli, gan gofleidio emynau seciwlar poblogaidd y dydd.[5]
20fed ganrif golygu
Mae John Davies wedi awgrymu bod diffyg cofnod ysgrifenedig am anghrefydd yng Nghymru, gan ddweud, "Mae'r anghrefyddol yn elfen goll yn hanesyddiaeth Cymru; gan nad ydynt wedi gadael fawr ddim cofnod ysgrifenedig. Mae haneswyr yr ugeinfed ganrif wedi tueddu i’w hanwybyddu.”[6] Ychwanegodd Davies fod y Cymry wedi dod yn un o genhedloedd mwyaf seciwlar Ewrop erbyn agor yr ugeinfed ganrif heb fawr o frwdfrydedd dros drafodaethau ar faterion crefyddol.[2]
Yn ôl Paul Chambers, roedd capeli ac enwadau cyfrwng Cymraeg yn darparu noddfa a gwarchodaeth ddiwylliannol i'r iaith Gymraeg, gan arwain yn ddiweddarach at ffurfio Plaid Cymru. Yna cymerodd y wladwriaeth y rôl amddiffyn ddiwylliannol hon â Deddf yr Iaith Gymraeg 1967 a deddfwriaeth ddiweddarach. Mae’r seciwlareiddio hwn yn ymwneud â gwahaniaethu strwythurol a grym y wladwriaeth, ac mae’r broses benodol hon yn ymddangos yn benodol iawn i Gymru.[7]
21ain ganrif golygu
Mewn ymateb i ganlyniadau cyfrifiad 2011 yng Nghymru, awgrymodd y biolegydd esblygiadol o Loegr Richard Dawkins fod Cymru ar y blaen i wledydd eraill y DU o ran symud tuag at safbwyntiau anghrefyddol.[8]
Yn 2020, canmolodd Dyneiddwyr Cymru ddiwylliant gwleidyddol unigryw a rhagorol y Gymru fodern, a oedd yn cynnwys gweinyddiaeth ddatganoledig a sefydlwyd fel sefydliad seciwlar. Mae eu hadroddiad hefyd yn canmol cyflwyniad optio allan o roi organau ac yn awgrymu bod gan Gymru etifeddiaeth o feddwl annibynnol a chydraddoldeb. Ymhlith yr awgrymiadau a wnaed gan yr adroddiad oedd rhoi terfyn ar wahaniaethu ar sail crefydd gan ysgolion ffydd ac a wnaed thrwy addoli ar y cyd. Yn ogystal, drwy cyflwyno gofal bugeiliol anghrefyddol mewn ysbytai, a chydnabyddiaeth gyfreithiol o briodasau anghrefyddol.[9]
Mewn cwricwlwm 3-16 oed newydd a gyflwynwyd yn 2022, newidiodd Llywodraeth Cymru yr Addysg Grefyddol draddodiadol (AG) yn amodol ar “Werthoedd a Moeseg Crefydd” ac y mae’n rhaid iddo “adlewyrchu’r ffaith honno hefyd fod nifer o argyhoeddiadau athronyddol anghrefyddol hefyd a gynhelir yng Nghymru".[10][11]
Ym mis Tachwedd 2022, cyhoeddwyd canlyniadau cyfrifiad 2021 yn dangos mai di-grefydd oedd y grŵp ystadegol mwyaf yng Nghymru. Ymatebodd cydlynydd Dyneiddwyr Cymru, Kathy Riddick i’r newyddion hyn drwy nodi mai Cymru bellach yn swyddogol yw’r wlad leiaf crefyddol yn y DU ac nad oedd hwn yn ddatblygiad newydd. Awgrymodd hefyd fod gwleidyddion yng Nghymru "yn hwyr i fynd i'r afael yn iawn" â'r ffaith hon mewn cyfraith a pholisi cyhoeddus. Ychwanegodd, "Diolch byth, wrth lywio'r newidiadau hyn, mae gan Gymru draddodiad cryf o gefnogi rhyddid crefydd neu gred i dynnu arno, o ddatgysylltu (o'r Eglwys Anglicanaidd) dros 100 mlynedd yn ôl i greu'r cwricwlwm mwyaf cynhwysol yn y DU y llynedd".[12]
Demograffeg golygu
Roedd nifer y bobl anghrefyddol yng Nghymru yn 18.5% yn ôl cyfrifiad 2001, a gododd i 32.1% yn 2011.[9]
Canfu arolwg barn yn 2018 fod 58% o Gymry’n ddigrefydd, sy’n golygu mai Cymru yw’r wlad fwyaf anghrefyddol yn y DU.[9]
Roedd data poblogaeth Cymru blynyddol 2019 yn dangos bod llai na 50% o bobl Cymru yn ystyried eu hunain yn Gristnogion, gyda bron cymaint yn anghrefyddol.[3]
Cofnododd cyfrifiad 2021 fod gan 46.5% “Ddim crefydd” sy’n grŵp ystadegol mwy nag unrhyw grefydd unigol ac i fyny o 32.1% yn 2011.[13]
Dywedodd y Swyddfa Ystadegau Gwladol (ONS), sy’n gyfrifol am gyhoeddi data’r Cyfrifiad, fod ateb y cwestiwn am grefydd yn y cyfrifiad yn wirfoddol. Ychwanegodd fod mwy o bobl yng Nghymru wedi dewis ateb y cwestiwn yn 2021 o gymharu â 2011. Awgrymodd yr ONS y gallai’r boblogaeth sy’n heneiddio, ffrwythlondeb, marwolaethau, a mudo fod yn ffactorau sy’n cyfrannu at y cynnydd mewn anghrefydd.[12]
Rhanbarthol golygu
Mae’r canlynol yn dabl o bobl si-grefydd yng Nghymru fesul ardal awdurdod lleol fel y’i canfuwyd yng nghanlyniadau cyfrifiad 2021 yng Nghymru.[12]
| Ardal awdurdod lleol | Pobl di-grefydd |
|---|---|
| Caerffili | 57% |
| Blaenau Gwent | 56% |
| Rhondda Cynon Taf | 56% |
| Merthyr Tudful | 53% |
| Penybont | 52% |
| Torfaen | 51% |
| Castell-nedd Port Talbot | 50% |
| Bro Morgannwg | 48% |
| Abertawe | 47% |
| sir Gaerfyrddin | 44% |
| Gwynedd | 44% |
| sir Fynwy | 43% |
| Casnewydd | 43% |
| Ceredigion | 43% |
| sir Benfro | 43% |
| Caerdydd | 43% |
| sir Ddinbych | 42% |
| Powys | 42% |
| Wrecsam | 42% |
| Conwy | 41% |
| Ynys Mon | 41% |
| sir y Fflint | 41% |
Ethnigrwydd golygu
Mae’r canlynol yn dabl o’r poblogaethau Anghrefyddol ymhlith Grwpiau Ethnig a Chenedligrwydd yng Nghymru.[14]
| Grŵp ethnig | 2021 [15] | |
|---|---|---|
| Rhif | % y grŵp ethnig </br> adroddwyd Dim Crefydd | |
| Gwyn | 1,403,024 | 48.12 |
| - Prydeinig | 1,375,805 | 48.88 |
| - Gwyddeleg | 3,235 | 24.48 |
| - Teithiwr Gwyddelig | 934 | 26.31 |
| - Roma | 395 | 21.43 |
| - Gwyn Arall | 22,655 | 27.31 |
| Asiaidd | 13,821 | 15.52 |
| - Indiaidd | 1,466 | 6.96 |
| - Pacistanaidd | 384 | 2.19 |
| - Bangladeshi | 334 | 2 18 |
| - Tsieineaidd | 9,060 | 62.64 |
| - Asiaidd Arall | 2,577 | 12.48 |
| Du | 2,440 | 8.86 |
| - Affricanaidd | 811 | 4.07 |
| - Caribïaidd | 999 | 27.00 |
| - Du Arall | 630 | 15.96 |
| Cymysg | 23,835 | 49.04 |
| - Gwyn a Du Caribïaidd | 7,852 | 57.18 |
| - Gwyn ac Asiaidd | 7,016 | 49.99 |
| - Gwyn a Du Affricanaidd | 3,259 | 40.39 |
| —Cymysg Arall | 5,708 | 44.72 |
| Arabaidd | 560 | 4.81 |
| Grŵp Ethnig Arall | 2,718 | 18.33 |
| CYFANSWM | 1,446,398 | 46.5 |
Gweler hefyd golygu
Cyfeiriadau golygu
- ↑ "Religion, England and Wales - Office for National Statistics". www.ons.gov.uk. Cyrchwyd 2022-11-30.
- ↑ 2.0 2.1 2.2 Davies, John (2007). A History of Wales (yn Saesneg). Penguin Publishing Group. ISBN 978-0-14-028475-1.
- ↑ 3.0 3.1 "Fewer than half the population of Wales now consider themselves to be Christians, according to latest ONS data". Nation.Cymru (yn Saesneg). 18 Rhagfyr 2021. Cyrchwyd 30 Tachwedd 2022.
- ↑ "The Welsh Intermediate Education Act, 1889". BBC (yn Saesneg). 13 Awst 2013. Cyrchwyd 1 Rhagfyr 2022.
- ↑ Davies (2008), p. 532.
- ↑ Davies, John (1994). A History of Wales (yn Saesneg). Penguin Books. t. 427. ISBN 978-0-14-014581-6.
- ↑ Chambers, Paul (2011). "The Changing Face of Religion in Wales". The Expository Times 122 (6): 271–279. doi:10.1177/0014524610394524. https://journals.sagepub.com/doi/epdf/10.1177/0014524610394524.
- ↑ "2011 census: Richard Dawkins praises atheism in Wales". BBC News (yn Saesneg). 12 December 2012. Cyrchwyd 30 November 2022.
- ↑ 9.0 9.1 9.2 "Wales Humanists launches report on 100 years of disestablishment". Humanists UK (yn Saesneg). 7 Rhagfyr 2020. Cyrchwyd 30 Tachwedd 2022.
- ↑ derekeditor (19 July 2022). "Religion, Values and Ethics replaces 'Religious Education' under Curriculum for Wales". Curriculum for Wales Blog (yn Saesneg). Cyrchwyd 30 November 2022.
- ↑ Wightwick, Abbie (23 June 2020). "Catholic schools call for changes to RE in Wales to be scrapped". WalesOnline (yn Saesneg). Cyrchwyd 30 November 2022.
- ↑ 12.0 12.1 12.2 Duffy, Steve (29 Tachwedd 2022). "Census: Less than half of people in Wales are Christian" (yn Saesneg). BBC News. Cyrchwyd 30 Tachwedd 2022.
- ↑ "Ethnic group, national identity, language and religion in Wales (Census 2021)". GOV.WALES (yn Saesneg). 29 Tachwedd 2022. Cyrchwyd 2022-11-29.
- ↑ "Data Viewer - Nomis - Official Census and Labour Market Statistics". www.nomisweb.co.uk.
- ↑ "Religion, England and Wales - Office for National Statistics". www.ons.gov.uk. Cyrchwyd 2022-11-29.