Anghrefydd yng Nghymru

Mae anghrefydd yng Nghymru yw hunaniaeth grefyddol amlycaf Cymru yn yr 21ain ganrif, yn dilyn seciwlariaeth gymdeithasol gyflym yn y gymdeithas Gymreig.

Religion in Wales (2021)[1]      No religion (46.5%)     Christianity (43.6%)     Islam (2.2%)     Other religions (1.4%)     Not stated (6.3%)

Hanes a demograffeg

golygu

Canol oesoedd

golygu

Mae hanesydd Cymreig wedi awgrymu bod bywydau mynachod a chlerigiaid yn ail hanner y canol oesoedd yn "hanfodol seciwlar". [2]

19eg ganrif

golygu

Awgrymwyd bod llawer o bobl Cymru yn y 19eg ganrif yn ymfalchïo mewn bod yn un o wledydd mwyaf Cristnogol Ynysoedd Prydain ond yn dilyn Deddf Addysg Ganolraddol Cymru 1889, fe wnaeth addysg seciwlar leihau poblogrwydd Cristnogaeth anghydffurfwyr Cymreig.[3][2] Disgrifiwyd hyn fel deddfwriaeth chwyldroadol lle cynigiwyd addysg i bob plentyn, waeth beth fo'i statws neu allu economaidd-gymdeithasol.[4]

Daeth corau meibion i’r amlwg hefyd yn y 19eg ganrif, a ffurfiwyd fel adrannau tenor a bas corau capeli, gan gofleidio emynau seciwlar poblogaidd y dydd.[5]

20fed ganrif

golygu

Mae John Davies wedi awgrymu bod diffyg cofnod ysgrifenedig am anghrefydd yng Nghymru, gan ddweud, "Mae'r anghrefyddol yn elfen goll yn hanesyddiaeth Cymru; gan nad ydynt wedi gadael fawr ddim cofnod ysgrifenedig. Mae haneswyr yr ugeinfed ganrif wedi tueddu i’w hanwybyddu.”[6] Ychwanegodd Davies fod y Cymry wedi dod yn un o genhedloedd mwyaf seciwlar Ewrop erbyn agor yr ugeinfed ganrif heb fawr o frwdfrydedd dros drafodaethau ar faterion crefyddol.[2]

Yn ôl Paul Chambers, roedd capeli ac enwadau cyfrwng Cymraeg yn darparu noddfa a gwarchodaeth ddiwylliannol i'r iaith Gymraeg, gan arwain yn ddiweddarach at ffurfio Plaid Cymru. Yna cymerodd y wladwriaeth y rôl amddiffyn ddiwylliannol hon â Deddf yr Iaith Gymraeg 1967 a deddfwriaeth ddiweddarach. Mae’r seciwlareiddio hwn yn ymwneud â gwahaniaethu strwythurol a grym y wladwriaeth, ac mae’r broses benodol hon yn ymddangos yn benodol iawn i Gymru.[7]

21ain ganrif

golygu

Mewn ymateb i ganlyniadau cyfrifiad 2011 yng Nghymru, awgrymodd y biolegydd esblygiadol o Loegr Richard Dawkins fod Cymru ar y blaen i wledydd eraill y DU o ran symud tuag at safbwyntiau anghrefyddol.[8]

Yn 2020, canmolodd Dyneiddwyr Cymru ddiwylliant gwleidyddol unigryw a rhagorol y Gymru fodern, a oedd yn cynnwys gweinyddiaeth ddatganoledig a sefydlwyd fel sefydliad seciwlar. Mae eu hadroddiad hefyd yn canmol cyflwyniad optio allan o roi organau ac yn awgrymu bod gan Gymru etifeddiaeth o feddwl annibynnol a chydraddoldeb. Ymhlith yr awgrymiadau a wnaed gan yr adroddiad oedd rhoi terfyn ar wahaniaethu ar sail crefydd gan ysgolion ffydd ac a wnaed thrwy addoli ar y cyd. Yn ogystal, drwy cyflwyno gofal bugeiliol anghrefyddol mewn ysbytai, a chydnabyddiaeth gyfreithiol o briodasau anghrefyddol.[9]

Mewn cwricwlwm 3-16 oed newydd a gyflwynwyd yn 2022, newidiodd Llywodraeth Cymru yr Addysg Grefyddol draddodiadol (AG) yn amodol ar “Werthoedd a Moeseg Crefydd” ac y mae’n rhaid iddo “adlewyrchu’r ffaith honno hefyd fod nifer o argyhoeddiadau athronyddol anghrefyddol hefyd a gynhelir yng Nghymru".[10][11]

Ym mis Tachwedd 2022, cyhoeddwyd canlyniadau cyfrifiad 2021 yn dangos mai di-grefydd oedd y grŵp ystadegol mwyaf yng Nghymru. Ymatebodd cydlynydd Dyneiddwyr Cymru, Kathy Riddick i’r newyddion hyn drwy nodi mai Cymru bellach yn swyddogol yw’r wlad leiaf crefyddol yn y DU ac nad oedd hwn yn ddatblygiad newydd. Awgrymodd hefyd fod gwleidyddion yng Nghymru "yn hwyr i fynd i'r afael yn iawn" â'r ffaith hon mewn cyfraith a pholisi cyhoeddus. Ychwanegodd, "Diolch byth, wrth lywio'r newidiadau hyn, mae gan Gymru draddodiad cryf o gefnogi rhyddid crefydd neu gred i dynnu arno, o ddatgysylltu (o'r Eglwys Anglicanaidd) dros 100 mlynedd yn ôl i greu'r cwricwlwm mwyaf cynhwysol yn y DU y llynedd".[12]

Demograffeg

golygu

Roedd nifer y bobl anghrefyddol yng Nghymru yn 18.5% yn ôl cyfrifiad 2001, a gododd i 32.1% yn 2011.[9]

Canfu arolwg barn yn 2018 fod 58% o Gymry’n ddigrefydd, sy’n golygu mai Cymru yw’r wlad fwyaf anghrefyddol yn y DU.[9]

Roedd data poblogaeth Cymru blynyddol 2019 yn dangos bod llai na 50% o bobl Cymru yn ystyried eu hunain yn Gristnogion, gyda bron cymaint yn anghrefyddol.[3]

Cofnododd cyfrifiad 2021 fod gan 46.5% “Ddim crefydd” sy’n grŵp ystadegol mwy nag unrhyw grefydd unigol ac i fyny o 32.1% yn 2011.[13]

Dywedodd y Swyddfa Ystadegau Gwladol (ONS), sy’n gyfrifol am gyhoeddi data’r Cyfrifiad, fod ateb y cwestiwn am grefydd yn y cyfrifiad yn wirfoddol. Ychwanegodd fod mwy o bobl yng Nghymru wedi dewis ateb y cwestiwn yn 2021 o gymharu â 2011. Awgrymodd yr ONS y gallai’r boblogaeth sy’n heneiddio, ffrwythlondeb, marwolaethau, a mudo fod yn ffactorau sy’n cyfrannu at y cynnydd mewn anghrefydd.[12]

Rhanbarthol

golygu

Mae’r canlynol yn dabl o bobl si-grefydd yng Nghymru fesul ardal awdurdod lleol fel y’i canfuwyd yng nghanlyniadau cyfrifiad 2021 yng Nghymru.[12]

Ardal awdurdod lleol Pobl di-grefydd
Caerffili 57%
Blaenau Gwent 56%
Rhondda Cynon Taf 56%
Merthyr Tudful 53%
Penybont 52%
Torfaen 51%
Castell-nedd Port Talbot 50%
Bro Morgannwg 48%
Abertawe 47%
sir Gaerfyrddin 44%
Gwynedd 44%
sir Fynwy 43%
Casnewydd 43%
Ceredigion 43%
sir Benfro 43%
Caerdydd 43%
sir Ddinbych 42%
Powys 42%
Wrecsam 42%
Conwy 41%
Ynys Mon 41%
sir y Fflint 41%

Ethnigrwydd

golygu

Mae’r canlynol yn dabl o’r poblogaethau Anghrefyddol ymhlith Grwpiau Ethnig a Chenedligrwydd yng Nghymru.[14]

Anghrefyddol yn ôl grŵp Ethnig a Chenedligrwydd
Grŵp ethnig 2021 [15]
Rhif % y grŵp ethnig



</br> adroddwyd Dim Crefydd
Gwyn 1,403,024 48.12
- Prydeinig 1,375,805 48.88
- Gwyddeleg 3,235 24.48
- Teithiwr Gwyddelig 934 26.31
- Roma 395 21.43
- Gwyn Arall 22,655 27.31
Asiaidd 13,821 15.52
- Indiaidd 1,466 6.96
- Pacistanaidd 384 2.19
- Bangladeshi 334 2 18
- Tsieineaidd 9,060 62.64
- Asiaidd Arall 2,577 12.48
Du 2,440 8.86
- Affricanaidd 811 4.07
- Caribïaidd 999 27.00
- Du Arall 630 15.96
Cymysg 23,835 49.04
- Gwyn a Du Caribïaidd 7,852 57.18
- Gwyn ac Asiaidd 7,016 49.99
- Gwyn a Du Affricanaidd 3,259 40.39
—Cymysg Arall 5,708 44.72
Arabaidd 560 4.81
Grŵp Ethnig Arall 2,718 18.33
CYFANSWM 1,446,398 46.5

Gweler hefyd

golygu

Cyfeiriadau

golygu
  1. "Religion, England and Wales - Office for National Statistics". www.ons.gov.uk. Cyrchwyd 2022-11-30.
  2. 2.0 2.1 2.2 Davies, John (2007). A History of Wales (yn Saesneg). Penguin Publishing Group. ISBN 978-0-14-028475-1.
  3. 3.0 3.1 "Fewer than half the population of Wales now consider themselves to be Christians, according to latest ONS data". Nation.Cymru (yn Saesneg). 18 Rhagfyr 2021. Cyrchwyd 30 Tachwedd 2022.
  4. "The Welsh Intermediate Education Act, 1889". BBC (yn Saesneg). 13 Awst 2013. Cyrchwyd 1 Rhagfyr 2022.
  5. Davies (2008), p. 532.
  6. Davies, John (1994). A History of Wales (yn Saesneg). Penguin Books. t. 427. ISBN 978-0-14-014581-6.
  7. Chambers, Paul (2011). "The Changing Face of Religion in Wales". The Expository Times 122 (6): 271–279. doi:10.1177/0014524610394524. https://journals.sagepub.com/doi/epdf/10.1177/0014524610394524.
  8. "2011 census: Richard Dawkins praises atheism in Wales". BBC News (yn Saesneg). 12 December 2012. Cyrchwyd 30 November 2022.
  9. 9.0 9.1 9.2 "Wales Humanists launches report on 100 years of disestablishment". Humanists UK (yn Saesneg). 7 Rhagfyr 2020. Cyrchwyd 30 Tachwedd 2022.
  10. derekeditor (19 July 2022). "Religion, Values and Ethics replaces 'Religious Education' under Curriculum for Wales". Curriculum for Wales Blog (yn Saesneg). Cyrchwyd 30 November 2022.
  11. Wightwick, Abbie (23 June 2020). "Catholic schools call for changes to RE in Wales to be scrapped". WalesOnline (yn Saesneg). Cyrchwyd 30 November 2022.
  12. 12.0 12.1 12.2 Duffy, Steve (29 Tachwedd 2022). "Census: Less than half of people in Wales are Christian" (yn Saesneg). BBC News. Cyrchwyd 30 Tachwedd 2022.
  13. "Ethnic group, national identity, language and religion in Wales (Census 2021)". GOV.WALES (yn Saesneg). 29 Tachwedd 2022. Cyrchwyd 2022-11-29.
  14. "Data Viewer - Nomis - Official Census and Labour Market Statistics". www.nomisweb.co.uk.
  15. "Religion, England and Wales - Office for National Statistics". www.ons.gov.uk. Cyrchwyd 2022-11-29.