Portiwgal: Gwahaniaeth rhwng fersiynau

Mae '''hanes Portiwgal''' yn y cyfnod cynnar yn rhan o hanes [[Penrhyn Iberia]] yn gyffredinol. Daw'r enw ''Portiwgal'' o'r enw Rhufeinig [[Portus Cale]]. Yn y cyfnod cyn dyfodiad [[Gweriniaeth Rhufain|y Rhufeiniad]], poblogid yr ardal sydd yn awr yn ffurfio Portiwgal gan nifer o bobloedd wahanol, yn cynnwyd y [[Lwsitaniaid]] a'r [[Y Celtiaid|Celtiaid]]. Ymwelodd y [[Ffeniciaid]] a'r [[Carthago|Carthaginiaid]] a'r ardal, a bu rhan ohoni dan reolaeth Carthago am gyfnod.▼

Ymgorfforwyd yr ardal yn [[yr Ymerodraeth Rufeinig]] wedi i Cathago gael ei gorchfygu; roedd talaith Rufeinig [[Lusitania (talaith)|Lusitania]], wedi [[45 CC]], yn cyfateb yn fras i'r wlad bresennol. Wedi diwedd yr ymerodraeth, meddiannwyd y wlad gan lwythau Almaenig megis y [[Suevi]], [[Buri]] a'r [[Fisigothiaid]]. Wedi'r goresgyniad [[Islam]]aidd ar ddechrau'r [[8g]] daeth yn rhan o [[Al Andalus]]. Ffurfiwyd tiriogaeth o'r enw Portiwgal yn [[868]], wedi i'r Cristioniogion ddechrau ad-ennill tir yn y [[Reconquista]]. Wedi buddigoliaeth dros y Mwslimiaid yn [[Ourique]] yn [[1139]], ffurfiwyd [[Teyrnas Portiwgal]]. Parhaodd yr ymladd yn erbyn y Mwslimiaid, ac yn 1249 cipiwyd yr [[Algarve]] gan y Cristionogion, gan sefydlu ffiniau presennol Portiwgal.▼

Yn niwedd y [[14g]], hawliwyd coron Portiwgal gan frenin [[Castilla]], ond bu gwrthryfel poblogaidd, a gorchfygwyd Castillia ym Mrwydr Aljubarrota gan Ioan o Aviz, a ddath yn [[Ioan I, brenin Portiwgal]]. Drod y blynyddoedd nesaf, bu gan Portiwgal ran flaenllaw yn y gwaith o fforio a gwladychu gwledydd tu allan i Ewrop. Yn [[1415]], meddiannodd [[Ceuta]] yng Ngogledd Affrica, ei gwladfa gyntaf; dilynwyd hyn gan feddiannu [[Madeira]] a'r [[Azores]]. Yn [[1500]], darganfuwyd [[Brasil]] gan [[Pedro Álvares Cabral]], a'i hawliodd i goron Portiwgal, a deng mlynedd wedyn, cipiwyd [[Goa]] yn [[India]], [[Ormuz]] yng Nghulfor Persia a [[Malacca]] yn yr hyn sy'n awr yn [[Maleisia]]. Cyrhaeddodd llongwyr Portiwgal cyn belled a [[Siapan]] ac efallai [[Awstralia]].▼

Wedi marwolaeth y brenin Sebastian heb aer mewn brwydr ym [[Moroco]], hawliwyd ei orsedd gan [[Philip II, brenin Sbaen]], a rhwng 1580 a 1640, roedd brenin [[Sbaen]] yn frenin Portiwgal hefyd, er ei bod yn parhau i gael ei hystyried fel teyrnas annibynnol. Yn [[1640]], bu gwrthryfel, a chyhoeddwyd Ioan IV yn frenin Portiwgal.▼

O ddechrau'r [[19g]], dechreuodd grym Portiwgal edwino; daeth Brasil yn annibynnol yn 1822, er iddi feddiannu rhannau o [[Affrica]] yn nes ymlaen yn y ganrif, yn cynnwys y tiriogaethau sy'n awr yn wledydd [[Cabo Verde]], [[São Tomé a Príncipe]], [[Gini-Bissau]], [[Angola]] a [[Mosambic]].▼

Wedi gwrthryfel yn [[Lisbon]], dymchwelwyd y frenhiniaeth a sefydlwyd gweriniaeth ddemocrataidd yn [[1910]]. Yn [[1926]], bu gwrthryfel milwrol a sefydlwyd llywodraeth filwrol a arweiniodd at unbennaeth [[António de Oliveira Salazar]]. Collodd Portiwgal ei meddiannau yn India pan oresgynnwyd hwy gan fyddin India yn [[1961]]. Tua dechrau'r 1960au hefyd y dechreuodd rhyfeloedd annibyniaeth yn Angola a Mosambic. Wedi gwrthryfel a adnabyddir fel y Chwyldro Carnasiwn yn [[1974]], rhoddwyd diwedd ar undennaeth a daeth Portiwgal yn wlad ddemocrataidd. Yn 1999, dychwelwyd [[Macau]], yr olaf o'i meddiannau tramor, i [[Tsieina]].▼