Ffwng: Gwahaniaeth rhwng fersiynau
Cynnwys wedi'i ddileu Cynnwys wedi'i ychwanegu
ehangu Tagiau: Golygiad cod 2017 |
B sfn - cyfeiriadau Tagiau: Golygiad cod 2017 |
||
Llinell 67:
== Cynefin ==
Gellir dweud fod bacteria yn hollbresennol ym mhob man, yn byw ym mhob cynefin posibl ar y blaned gan gynnwys pridd, o dan y dŵr, yn ddwfn yng nghramen y Ddaear a hyd yn oed mewn amgylcheddau eithafol (fel ffynhonnau poeth asidig a gwastraff ymbelydrol).<ref name="pmid17331729">{{Cite journal|title=Life in acid: pH homeostasis in acidophiles|journal=Trends in Microbiology|volume=15|issue=4|pages=165–71|date=April 2007|pmid=17331729|doi=10.1016/j.tim.2007.02.005}}</ref><ref name="pmid33114255">{{Cite journal|title=Extremophilic Microorganisms for the Treatment of Toxic Pollutants in the Environment|journal=Molecules (Basel, Switzerland)|volume=25|issue=21|date=October 2020|page=4916|pmid=33114255|pmc=7660605|doi=10.3390/molecules25214916}}</ref> Ceir tua 2×10<sup>30</sup> bacteria ar y Ddaear,<ref name="pmid30760902">{{Cite journal|title=Bacteria and archaea on Earth and their abundance in biofilms|journal=Nature Reviews. Microbiology|volume=17|issue=4|pages=247–260|date=April 2019|pmid=30760902|doi=10.1038/s41579-019-0158-9}}</ref> ac mae nhw'n ffurfio biomas, gyda phlanhigion yn unig yn fwy lluosog.<ref name="Bar-On">{{Cite journal|title=The biomass distribution on Earth|journal=Proceedings of the National Academy of Sciences of the United States of America|volume=115|issue=25|pages=6506–11|date=June 2018|pmid=29784790|pmc=6016768|doi=10.1073/pnas.1711842115|url=http://www.pnas.org/content/early/2018/05/15/1711842115.full.pdf}}</ref> Maen nhw'n doreithiog mewn llynnoedd a chefnforoedd, mewn iâ arctig, a ffynhonnau geothermol{{Sfn|Wheelis|2008}} lle maen nhw'n darparu'r maetholion sydd eu hangen i gynnal bywyd trwy drosi cyfansoddion toddedig, fel hydrogen sylffid a methan, yn egni.<ref name="pmid34203823">{{Cite journal|title=Molecular Physiology of Anaerobic Phototrophic Purple and Green Sulfur Bacteria|journal=International Journal of Molecular Sciences|volume=22|issue=12|date=June 2021|page=6398|pmid=34203823|pmc=8232776|doi=10.3390/ijms22126398}}</ref> Maent yn byw ar ac mewn planhigion ac anifeiliaid. Nid yw'r rhan fwyaf yn achosi clefydau, i'r gwrthwyneb - maent yn fuddiol i'w hamgylcheddau, ac maent yn hanfodol ar gyfer bywyd.{{Sfn|Wheelis|2008}} Mae pridd y Ddaear yn ffynhonnell gyfoethog o facteria ac mae ychydig gramau ohono'n cynnwys tua mil miliwn ohonynt. Maen nhw i gyd yn hanfodol i ecoleg pridd, gan chwalu gwastraff gwenwynig ac ailgylchu maetholion. Maent i'w cael hyd yn oed yn yr [[atmosffer]] ac mae un metr ciwbig o aer yn dal tua chan miliwn o gelloedd bacteriol. Cartrefant yn y moroedd a'r cefnforoedd, a cheir tua 3 x 10 <sup>26</sup> o facteria yn y moroedd hyn, sy'n darparu hyd at 50% o'r ocsigen y mae pobl yn ei anadlu
{| class="wikitable" style="margin-left: auto; margin-right:auto;"
|+Bacteria eithafol
Llinell 76:
| Oer (minws 15 °C yn Antarctica)
| Cryptoendolithau
|
|-
| Poeth (70–100 [[geiser]] °C )
Llinell 84:
| Ymbelydredd, 5M Rad
| ''Deinococcus radiodurans''
|
|-
| Halen, 47% o halen (y [[Môr Marw]], [[Llyn Great Salt|Llyn Halen Mawr]] )
| sawl rhywogaeth
|{{Sfn|Krasner|2014|page=38
|-
| asid [[pH]] 3
Llinell 96:
| pH alcalïaidd o 12.8
| betaproteobacteria
|
|-
| Y gofod (6 mlynedd ar loeren [[NASA]] )
| ''Bacillus subtilis''
|
|-
| 3.2 km o dan y ddaear
| sawl rhywogaeth
|
|-
| Pwysedd uchel (Ffos Mariana - 1200 atm)
| Moritella, Shewanella ac eraill
|
|}
Llinell 136:
Amgylchynir y gell facteriol gan [[Cellbilen|gellbilen]], sydd wedi'i gwneud yn bennaf o ffosffolipidau. Mae'r bilen hon yn amgáu cynnwys y gell ac yn gweithredu fel rhwystr i ddal maetholion, [[Protein|proteinau]] a chydrannau hanfodol eraill y cytoplasm o fewn y gell.<ref>{{Cite book|title=Microbiology : an Evolving Science|date=2013|publisher=W W Norton|location=New York|isbn=978-0-393-12367-8|edition=Third|page=82}}</ref> Yn wahanol i [[Ewcaryot|gelloedd ewcaryotig]], mae bacteria fel arfer yn brin o strwythurau mawr sy'n rhwym i bilen yn eu cytoplasm megis [[Cnewyllyn cell|cnewyllyn]], [[mitocondria]], cloroplastau a'r organynnau eraill sy'n bresennol mewn celloedd ewcaryotig.<ref name="pmid28664324">{{Cite journal|title=Considerations on bacterial nucleoids|journal=Applied Microbiology and Biotechnology|volume=101|issue=14|pages=5591–602|date=July 2017|pmid=28664324|doi=10.1007/s00253-017-8381-7}}</ref> Fodd bynnag, mae gan rai bacteria organynnau wedi'u rhwymo â phrotein yn y cytoplasm sy'n rhannu agweddau ar fetaboledd bacteriol,<ref name="Bobik2006">{{Cite journal|title=Polyhedral organelles compartmenting bacterial metabolic processes|journal=Applied Microbiology and Biotechnology|volume=70|issue=5|pages=517–25|date=May 2006|pmid=16525780|doi=10.1007/s00253-005-0295-0}}</ref><ref>{{Cite journal|title=Protein-based organelles in bacteria: carboxysomes and related microcompartments|journal=Nature Reviews. Microbiology|volume=6|issue=9|pages=681–91|date=September 2008|pmid=18679172|doi=10.1038/nrmicro1913}}</ref> megis y carboxysome.<ref>{{Cite journal|title=Protein structures forming the shell of primitive bacterial organelles|journal=Science|volume=309|issue=5736|pages=936–38|date=August 2005|pmid=16081736|doi=10.1126/science.1113397|bibcode=2005Sci...309..936K}}</ref> Yn ogystal, mae gan facteria sytosgerbwd aml-gydran (''multi-component cytoskeleton'') i reoli lleoleiddio proteinau ac asidau niwclëig o fewn y gell, ac i reoli'r broses o [[Cellraniad|gellraniad]].<ref name="Gitai Z 2005 577–86">{{Cite journal|title=The new bacterial cell biology: moving parts and subcellular architecture|journal=Cell|volume=120|issue=5|pages=577–86|date=March 2005|pmid=15766522|doi=10.1016/j.cell.2005.02.026}}</ref><ref>{{Cite journal|title=The bacterial cytoskeleton|journal=Microbiology and Molecular Biology Reviews|volume=70|issue=3|pages=729–54|date=September 2006|pmid=16959967|pmc=1594594|doi=10.1128/MMBR.00017-06}}</ref><ref>{{Cite journal|title=Functional taxonomy of bacterial hyperstructures|journal=Microbiology and Molecular Biology Reviews|volume=71|issue=1|pages=230–53|date=March 2007|pmid=17347523|pmc=1847379|doi=10.1128/MMBR.00035-06}}</ref>
Mae llawer o adweithiau [[Biocemeg|biocemegol]] pwysig, megis cynhyrchu ynni, yn digwydd oherwydd graddiannau crynodiad (''concentration gradients'') ar draws pilenni, gan greu gwahaniaeth posibl tebyg i [[Batri (trydan)|fatri]]. Mae diffyg cyffredinol pilenni mewnol mewn bacteria'n golygu bod yr adweithiau hyn, megis cludiant electronau, yn digwydd ar draws y gellbilen rhwng y cytoplasm a thu allan i'r gell sef y periplasm.
[[Delwedd:Carboxysomes_EM_ptA.jpg|bawd| Micrograff [[Meicrosgop electron|electron]] o gelloedd ''Halothiobacillus neapolitanus'' gyda carboxysomau y tu mewn, gyda saethau'n nodi'r carboxysomau gweladwy. Mae'r bariau graddfa'n dynodi 100 nm.]]
Nid oes gan facteria gnewyllyn wedi'i rwymo â philen, ac mae eu deunydd [[Genyn|genetig]] fel arfer yn gromosom bacteriol crwn, sengl o [[DNA]] sydd wedi'i leoli yn y cytoplasm mewn corff siâp afreolaidd o'r enw'r niwcleoid.<ref>{{Cite journal|title=The bacterial nucleoid: a highly organized and dynamic structure|journal=Journal of Cellular Biochemistry|volume=96|issue=3|pages=506–21|date=October 2005|pmid=15988757|doi=10.1002/jcb.20519}}</ref> Mae'r niwcleoid hyn yn cynnwys y [[cromosom]] gyda'i broteinau cysylltiedig ac [[RNA]]. Fel pob [[Organeb byw|organeb]] arall, mae bacteria'n cynnwys [[Ribosom|ribosomau]] ar gyfer cynhyrchu proteinau, ond mae strwythur y ribosom bacteriol yn wahanol i strwythur [[Ewcaryot|ewcaryotau]] ac archaea.<ref>{{Cite journal|title=The bacterial ribosome as a target for antibiotics|journal=Nature Reviews. Microbiology|volume=3|issue=11|pages=870–81|date=November 2005|pmid=16261170|doi=10.1038/nrmicro1265}}</ref>
Llinell 181:
== Twf ac atgenhedlu ==
[[Delwedd:Salmonella_growing_on_XLD_agar.JPG|de|bawd| Meithriniad o ''[[Salmonela]]'']]
Yn wahanol i organebau amlgellog, mae cynnydd ym maint celloedd (twf celloedd) ac atgenhedlu trwy [[Cellraniad|gellraniad]] wedi'u cysylltu'n dynn mewn organebau ungellog. Mae bacteria'n tyfu i faint sefydlog ac yna'n atgynhyrchu trwy [[ymholltiad deuaidd]], ffurf ar [[atgenhedlu anrhywiol]].<ref>{{Cite journal|title=Control of the bacterial cell cycle by cytoplasmic growth|journal=Critical Reviews in Microbiology|volume=28|issue=1|pages=61–77|year=2002|pmid=12003041|doi=10.1080/1040-840291046696}}</ref> O dan yr amodau gorau posibl, gall bacteria dyfu a rhannu'n gyflym iawn, a gall rhai poblogaethau bacteriol ddyblu mor gyflym â phob 17. munud.
Yn y labordy, tyfir bacteria fel arfer gan ddefnyddio cyfryngau solet neu hylif.{{Sfn|Wheelis|2008}} Defnyddir cyfryngau twf solet, megis platiau agar, i ynysu diwylliannau pur o straen bacteriol. Fodd bynnag, defnyddir cyfryngau twf hylif pan fo angen mesur twf neu gyfeintiau mawr o gelloedd. Mae twf mewn cyfryngau hylif wedi'i droi yn digwydd fel ataliad celloedd gwastad, gan wneud y meithriniadau'n hawdd eu rhannu a'u trosglwyddo, er ei bod yn anodd ynysu bacteria sengl o gyfryngau hylifol. Gall defnyddio cyfryngau dethol (cyfryngau gyda maetholion penodol wedi'u hychwanegu neu'n ddiffygiol, neu gyda gwrthfiotigau wedi'u hychwanegu) helpu i nodi organebau penodol.<ref name="Thomson">{{Cite journal|title=Laboratory diagnosis of central nervous system infections|journal=Infectious Disease Clinics of North America|volume=15|issue=4|pages=1047–71|date=December 2001|pmid=11780267|doi=10.1016/S0891-5520(05)70186-0}}</ref>
| |||