Pen-y-bryn, Abergwyngregyn: Gwahaniaeth rhwng fersiynau

| start_date = cyn 1600au1553

[[Maenordy]] deulawr sy'n dyddio'n ôl i o leaif 1553 ydy '''Garth celyn''', tua 200 metr o [[Abergwyngregyn]], [[Gwynedd]] a a thua 5 milltir i'r dwyrain o [[bangor|Fangor]]; saif ar fryn coediog sy'n edrych dros y pentref ac [[Afon Menai]]. Yr enw cyfoes am y tŷ yw '''Pen y Bryn'''. Fe'i gwnaed o garreg lleolleol a tho llechen oar dipyn iwahanol bethadegau, ac ar chwe chyfnod gwahanol. Mae ganddo dŵr pedair llawr anghyffredin a gysylltir gan rai gyda [[Llywelyn Fawr]] a [[Y Dywysoges Siwan|Siwan]]. Cyfeirnod OS: SH653726.Ceir dogfen sy'n dyddion ôl i 1553 am breswylydd o'r enw Rhys Thomas a'i wraig Jane yn prynnu'r tŷ a'r tiroedd o'i amgylch.

Ceir dogfen sy'n dyddion ôl i 1553 am breswylydd o'r enw Rhys Thomas a'i wraig Jane yn prynnu'r tŷ a'r tiroedd o'i amgylch. Yn hanesyddol, saif mewn safle strategol bwysig, lle mae'r hen ffordd o'r dwyrain dros [[Bwlch y Ddeufaen|Fwlch y Ddeufaen]] yn disgyn at arfordir [[Afon Menai]] a'r fferi drosodd i [[Llanfaes|Lanfaes]] ar Ynys Môn.

Ceir cofnod fod adeilad - rhywle ar dir Pen y Bryn - wedi ei godi rhwng 1303-1306, gwaithcofnodir y manylion a bod gwith eitha trwm a oedd yn cynnwys cludo cerrig wedi'u siapio a [[calch|chalch]] i wnued mortar. Does dim olion o gerrig mawr ar y safle arall - safle'r Mŵd, a chredir fod y safle yn y fan honno braidd yn fach i lys eitha mawr.<ref>A Brief Report on Pen y Bryn and Aber, Gwynedd. Paul Martin Remfry. Castle Studies Research & Publishing Astudiaethau Castell Ymchwil A Cyhoeddi. 2012. tud 110-112. [http://www.castles99.ukprint.com/PenyBryn.pdf accessed 5th November 2012]</ref> GwyddwnGwyddys hefyd i Rys a Jane Thomas fyw yma yn 1553, gan ei brynnu oddi wrth Coron Lloegr. Mae'r pren yn nho'r prif dŷ wedi'u dyddio i rhwng 1619 a 1624.<ref>[http://www.coflein.gov.uk/en/site/32/details/PEN-Y-BRYN%2C+ABER/ Main range tree-ring dated 1619-24. Tree-ring dating commissioned by the North-west Wales Dendrochronological Project in association with RCAHMW, and reported in Vernacular Architecture 41 (2010), tud. 114: ABER, Pen-y-bryn (Garth Celyn) (SH 6582 7273) FellingTorrwyd datey range:coed rhwng 1619–24.] Gwefan Coflein</ref> GwyddwnGwyddys hefyd fod y tŷ wedi'i adeiladu ar chwe chyfnod a bod hanes hir i'r tŷ cyn iddo gael to newydd tua 1620. <ref>''A Brief Report on Pen y Bryn and Aber, Gwynedd. Paul Martin Remfry. Castle Studies Research & Publishing'' Astudiaethau Castell Ymchwil A Cyhoeddi. 2012. tud 6. http://www.castles99.ukprint.com/PenyBryn.pdf accessed 5th November 2012</ref> Codwyd y tŵr ar ôl gweddill y tŷ a chafwyd gryn ychwanegiadau yn y 18fed ganrif.

Roedd gan [[Tywysogion Gwynedd|Dywysogion Gwynedd]] lys yn [[Abergwyngregyn]]. Mae ei union leoliad yn bwynt dadleuol; dywedir fod dau safle'n bosibl, naill ai ger Pen y Mŵd, gerllaw ar lan yr afon, a'r llall ar safle Garth Celyn.<ref>Tystiolaeth Garth Celyn. Gweneth Lilly, Llanfairfechan. Y Traethodydd, Cyf. CLIII (644-647) 1998 tud 145-147. [http://welshjournals.llgc.org.uk/browse/viewpage/llgc-id:1134021/llgc-id:1161783/llgc-id:1161938/get650/] accessed 21 Tachwedd 2012</ref> Ceir adfeilion o'r Oesoedd Canol yng Ngarth Celyn, wedi cael eu dehonglu fel gwaith maen ond sy'n anodd eieu ddyddio<ref>"''The complex included other structures, including a [[barn]] or [[gatehouse]] (possibly rebuilt about 1700 on earlier stonework) and the present tower."''[http://www.coflein.gov.uk/en/site/31424/details/PEN-Y-BRYN%2C+BARN%2C+ABER/ PEN-Y-BRYN, BARN, ABER]; adalwyd ???</ref>.<ref>''A Brief Report on Pen y Bryn and Aber, Gwynedd. Paul Martin Remfry. Castle Studies Research & Publishing ''Astudiaethau Castell Ymchwil A Cyhoeddi. 2012. Tud 113. http://www.castles99.ukprint.com/PenyBryn.pdf]</ref> Wrth y Mŵd mae [[Ymddiriedolaeth Archaeolegol Gwynedd]] wedi dadorchuddio adeilad o Oes y Tywysogion, a'i nodi fel llys brenhinol.<ref>[http://www.coflein.gov.uk/en/site/309171/details/THE+LLYS+AT+ABER%2C+HOUSE+EXCAVATED+AT+PEN+Y+MWD/ THE LLYS AT ABER, HOUSE EXCAVATED AT PEN Y MWD accessed 21st Feb 2011]</ref><ref>[http://www.coflein.gov.uk/en/site/95692/details/ABER+CASTLE+OR+PEN-Y-MWD+MOUND/ ABER CASTLE OR PEN-Y-MWD MOUND ]</ref><ref>[http://news.bbc.co.uk/local/northwestwales/hi/people_and_places/history/newsid_9140000/9140324.stm ''John Roberts, archaeologist for the Snowdonia National Park Authority. Final viewing for Abergwyngregyn's Welsh princes site at news.bbc.co.uk'']</ref> Ers 1988, haerwyd mai safle'r tŷ presenol yw safle llys y Tywysogion, <ref>(am ddim) [http://www.abergwyngregyn.co.uk/html/body_modern_pen_y_bryn.html], (archif) [http://www.docstoc.com/docs/66984369/Its-my-duty-to-Welsh-history-to-prove-that-Llywelyn-the-Great-lived-in-my-house-Where-is-the-real-home-of-the-Welsh-Princes-Researcher-Kathryn-Pritchard-Gibson-believes-she-has-the-answer-Ian-Skid] Ian Skidmore, Daily Post, 19 Tachwedd 2001</ref>

Yn wreiddiol, [[Aberffraw]] ym [[Môn]] oedd prif lys brenhinllin Gwynedd, ond Garth Celyn, prif lys [[cantref]] [[Arllechwedd]], oedd y prif lys yn ystod teyrnasiad [[Llywelyn Fawr]], a pharhaodd yn brif lys yng nghyfnod ei olynwyr [[Dafydd ap Llywelyn]] a [[Llywelyn ap Gruffudd]]. Er bod y tywysogion yn dal i fynd "ar gylch" ar adegau o'r flwyddyn i gynnal y llys brenhinol yn lleol, Aber oedd safle llys [[Tywysogaeth Cymru]] annibynnol yn y 13eg ganrif. Yn y llys yn Abergwyngregyn y bu farw [[Siwan (gwraig Llywelyn Fawr)|Y Dywysoges Siwan]], gwraig Llywelyn Fawr, a'u mab Dafydd ap Llywelyn. Yma hefyd y cafwyd [[Gwilym Brewys]] yn ystafell wely Siwan yn [[1230]]. Ceir nifer o lythyrau a dogfennau eraill sy'n nodi eieu bodbont wedi eu hysgrifennu yng "Ngarth Kelyn". Ganed [[Y Dywysoges Gwenllian]], merch Llywelyn ap Gruffudd ac [[Elinor de Montfort]], yn y llys ar 12 Mehefin 1282.