Byddin Dinasyddion Iwerddon: Gwahaniaeth rhwng fersiynau

* [[Rhyfel Annibyniaeth Iwerddon]]

}}

|caption=Aelodau o Fyddin Dinasyddion Iwerddon y tu allan i ''Liberty Hall'', gyda baner yn datgan: ''"We serve neither King nor Kaiser but Ireland"''

|active=1913–1947

==Y 'Locawt'==

Ffurfiwyd y fyddin o ganlyniad i streic yr ''Irish Transport and General Workers Union'' yn 1913, a adnabyddid yn lleol fel ''the Dublin Lockout''. Achos y streic oedd penderfyniad y diwydiannwr William Martin Murphy ar 19 Awst 1913 i atal gweithwyr a oedd yn aelodau o'r undeb rhag dod i'r gwaith. Dilynwyd ei esiampl gan gwmnioedd eraill. Galwodd Larkin, a oedd yn undebwr rhonc, am streic ar reilffyrdd a thramiau'r ddinas (sef y ''Dublin United Tramway Company'') a chynyddodd eu rhengoedd fel caseg eira, hyd nes bod 25,000 o weithwyr ar streic. Er mwyn amddiffyn eu hunain ffurfiodd y streicwyr grwpiau o 'filisia' (neu 'lled-filwyr') er mwyn gwarchod hawliau'r streicwyr a phenodwyd swyddogion yn eu plith. Arestiwyd Larkin a chymerodd ei Ddirprwy, [[James Connolly]], afael yn y llyw. Sefydlodd bedair catrawd o ddynion a rhoddwyd arfau iddynt.

 

Yn economaidd, parlyswyd Dulyn gan y streic, a bu cryn derfysgoedd ar y strydoedd: rhwng y streicwyr a Heddlu Metropolitan Iwerddon, yn enwedig yn Stryd OConnel ar 31 Awst, pan gurwyd dau ddyn a'u lladd ac anafwyd 500 o bobl; bu farw trydydd yn ddiweddarach o'i glwyfau.<ref>Yeates, P Lockout: Dublin 1913, Gill and Macmillan, Dublin, 2000, Pages 497-8</ref> Ffyn (''hurleys'' a ddefnyddid yn y gêm 'hurling' traddodiadol) oedd arfau'r dinasyddion i amddiffyn eu hunain. Hyfforddwyd byddin fechan Connolly gan [[James White]] undebwr llafur a oedd wedi treulio cyfnod yn gapten yn y fyddin Brydeinig. Rhoddodd bâr o esgidiau da i bob un oedd yn eu recriwtio.