Mulfran: Gwahaniaeth rhwng fersiynau

Mae'r '''Fulfran''' ([[Lladin]]: '''''Phalacrocorax carbo'''''), yn aelod o deulu'r [[‘’Phalacrocoracidae’’''Phalacrocoracidae'']], mulfrain. Mae'n aderyn cyffredin trwy'r rhan fwyaf o [[Ewrop]] ac [[Asia]] ac yn ymestyn cyn belled ag [[Awstralia]] a [[Seland Newydd]]. Mae hefyd yn nythu ar afordir dwyreiniolddwyreiniol [[Gogledd America]]. Enwau arall arno yw '''Bilidowcar''' a '''[[Morfran]]'''.

Mae'r Fulfran yn nythu ger glan y môr fel rheol, ar glogwyni neu mewn coed, ond mae nifer gynyddol yn nythu ymhell o'r môr e.e. [[Craig y Deryn]]. Adeiledir y nyth o frigau a [[gwymon]] fel rheol, ac mae'n dodwy 3 neu 4 wy.

Pysgod yw ei brif fwyd, ac mae'n eu dal trwydrwy nofio o dan y dŵr, un ai ar y môr neu ar lynnoedd ac afonydd. Gall blymio'n ddwfn i'r dŵr a threulio hyd at 30 eiliad dan yr wyneb.

Dyma grynodeb Cymraeg erthygl y Fulfran yng nghyfrol Adar Nythu Gogledd Cymru: Mae'r Fulfran yn aderyn cyfarwydd sydd i'w weld yn ami ar ein glannau creigiog yn sefyll adenydd ar led. Yn y ddau atlas blaenorol ac yn ôl y cyfrifiad Ilawn diwethaf o Fulfrain yn 1999-2002, dim ond yn y tair sir orllewinol y daethpwyd o hyd i Fulfrain yn nythu. Ni chafwyd tystiolaeth o'r un Fulfran yn nythu i'r dwyrain o [[Rhiwledyn|Riwledyn]]. Cynyddodd nifer y nythod 50% yng Ngogledd [[Cymru]] rhwng 1969-70 a 1999-2002, gan gyfrif am 10% o holl nythod Gwledydd [[Prydain]]. Yn Rhiwledyn (428 nyth) ac ar [[Ynys Seiriol]] (353 nyth) yr oedd y nythfeydd mwyaf. Gwelwyd adar yn chwilio am safleoedd addas i nythu yng nghyffiniau aber [[afon Dyfrdwy]], cronfeydd dwr ar [[Mynydd Hiraethog|Fynydd Hiraethog]] a Ilynnoedd arllynnoedd [[Ynys Mon]]. ByddNi ynwyddys ddiddorolhyd gweldyma a fydd nythfeydd yn datblygu yn yr ardaloedd hyn.<ref>Brenchley, A. ac eraill (2013) ''Adar Nythu Gogledd Cymru'', Gwasg Prifysgol Lerpwl)</ref>.

Yng [[Cymru|Nghymru]] mae'r Fulfran yn aderyn cyffredin iawn o gwmpas y glannau ac ar lynnoedd. Bydd yn nythu yn y siroedd gorllewinol o [[Penfro|Benfro]] i Ynys Môn. Yn aml, ife'wi gweldgwelir allan yn y môr mewn siroedd eraill. YmwelyddMae'n ymwelydd cyson â llynnoedd mewndirol, yn bennaf rhwng diwedd haf a dechrau gwanwyn. Mae gwledydd Prydain ac [[Iwerddon]] yn gartref i tua 14% o boblogaeth Mulfrain yn [[Ewrop]] (Lloyd et al 1991). Credir bod rhwng 83,000 ac 85,000 ohonynt. Yn ôl arolwg ''Seabird Colony Register'' (1985-87) amcangyfrir bod tua 11,700 rhwng gwledydd Prydain ac Iwerddon, ac yng Nghymru gwelwyd bod tua 1,700 o barau, sy'n dangos cynnydd o dros 19% ers yr arolwg gwreiddiol ([[''Operation Seafarer]]'') ynrhwng 1969-70, a thua 15% o rai gwledydd Prydain ac Iwerddon.

Nid yw'r MulfrainFulfran yn nythu mewn siroedd sydd â thraethau heb glogwyni sef Fflint, Dinbych, Mynwy, Caerfyrddin a Morgannwg. Nythodd nifer fechan yn Thurba Head, [[Penrhyn Gŵyr]], hyd ddiwedd y saithdegau[[1970au]], ond nid ar ôl 1971. Amheuir bod rhai wedi nythu o bryd i'w gilydd yn Wharley Point a Telpyn Point yn [[Sir Gaerfyrddin]], ond ni chafwyd prawf pendant. mae'rY prif ardaloedd nythu ar hyd arfordir Cymru yn yryw'r ardaloedd gorllewinol.<ref name="Lovegrove, R. 1994">Lovegrove, R., Williams, G., a Williams, I., (1994); ''Birds in Wales'', Cyh: T. & A.D. Poyser</ref>

Mae’rMae'r niferoedd o Fulfrain yn amrywio yn y cytrefi o flwyddyn i flwyddyn, o bosib’bosib yn dibynnu ar faint o fwyd sydd ar gael, oherwydd ambell flwyddyn nid yw’ryw'r adar llawn dwf yn paru.

Gwelir y cytrefi mwyaf yng Nghymru, y rhai sydd gyda dros gant o nythod yn [[Ynys Santes Marged]] ([[Penfro]]), rhifuchafswm uchafo 322 o barau (1973), [[Ynys Pender]] (Sir Aberteifi) rhifuchafswm uchafo 176 o barau (1978 a 1982), [[Ynys yr Adar]] ([[Ynys Môn]]) rhifuchafswm uchafo 116 o barau (1974), [[Ynys Seiriol]] (Ynys Môn) rhifuchafswm uchafo 370 o barau (1986), a [[Rhiwledyn]] ([[Sir Gaernarfon]]) rhifuchafswm uchafo 308 o barau (1986). Astudiwyd cytref Ynys Marged gan S J Sutcliffe dros gyfnod o 25 mlynedd rhwng 1967 a 1992, ac mor bell yn ôl â 1930 amcangyfrodd Bertram Lloyd bod cant o barau yno.

Er bod cytref [[Craig yr Aderyn]] (MeirionyddMeirionnydd) yn llai o faint, hwn yn ddi-os yw’ryw'r un mwyaf adnabyddus yng Nghymru. Fe’iFe'i lleolir 7 cilomedr o’ro'r môr o Dywyn (Meirionydd) ar graig gyda chytref o rhwng 30 a 70 o nythod. Yn 1990, ‘roeddroedd 67 o barau yno. Tybir bod y fan hon, gyda Mulfrain yn dyddio’ndyddio'n ôl i’ri'r cyfnod cyn-oesol. Yn 1778 galwodd [[Thomas Pennant]] y lle yn ‘Graig yr Adar’Adar' am fod yno gymaint o Fulfrainfulfrain, Colomennodcolomennod a Hebogiaidhebogiaid yn nythu yno. Nid yw safleoedd mewndirol eraill yng Nghymru wedi eu cofnodi yn y cyfnod diweddar, ond ‘roeddroedd Mathew yn honni yn 1974 bod Mulfrainmulfrain yn nythu mewn coed yn Sir Benfro yn y bedwaredd ganrif ar bymtheg[[19g]]!

Tu allan i’ri'r tymor nythu mae’rmae'r Mulfrain yn niferus o gwmpas arfordir Cymru, yn aml i’wi'w gweld yn yr aberoedd, llynnoedd, cronfeydd dŵr ac afonydd. Cofnodwyd 154 allan yn y môr ger Aberystwyth yn 1983 a gwelir rhai’nrhai'n pasio heibio Môr Iwerddon yn yr Hydref, yn fwyaf tebygol o gytrefi mwy gogleddol.

Gwelir clwydau o 100 a mwy mewn sawl sir ee Morfa Harlech (rhif uchaf 235, Medi 1986),Goleudy Whitford Point (Gŵyr), (rhif uchaf113, Gorffennaf 1981), Clogwyn Friog, Meirionydd, rhif uchaf 12O, Wharley Point, Caerfyrddin rhif uchaf 283, Awst 1974, a hyd yn oed yn Sir Fynwy (rhif uchaf 100 –Piercefield, Mehefin, 1987).O’rO'r adar sydd heb fudo dros y gaeaf (yn ôl S J Sutcliffe, pers comm.), mae nifer ohonynt yn driw i’wi'w safle mewndirol. <ref name="Lovegrove, R. 1994"/>..

Dengys modrwyo, yn bennaf ar Ynys Santes Marged ac Ynys Seiriol bod yr adar llawn dwf a’ra'r rhai ifanc yn gwahanu, yn fwyaf tebygol i gyfeiriad y de a’ra'r dwyrain, ac mae nifer cynyddol yn mudo i’ri'r gogledd (S J Sutcliffe, in litt.) Bydd rhan o’ro'r mudo dros y tir mawr. Gwelir hefyd bod rhai adar ifanc wedi mudo yma o’ro'r Iseldiroedd (4), Aber Afon Rhone (1) a’ra'r Eidal (1). Cofnodwyd un aderyn ifanc o Norwy yn Morgannwg yn ystod ei aeaf cyntaf.

Craig y Don gan ddilyn y traeth am rhyw 400 medr ac yna’nyna'n troi’ntroi'n ôl a dychwelyd i glwydo ar y Gogarth Fach.

Tua diwedd Ebrill, bob blwyddyn, mae rhywbeth anarferol iawn yn digwydd. Bydd heidiau o’ro'r mulfrain uwchben y cae tu ôl i dai Ael y Bryn, a rhyw ddeg i ddwsin ohonynt ar y tro yn disgyn ar y cae ac yn casglu gwelltglas a phlanhigion, fel pe bai’rbai'r cyfan ohonynt (ac y mae yna gannoedd) wedi penderfynu ar yr un pryd i chwilio am ddeunydd nythu.

Fel yr ysgrifennwyd eisioes, maeMae'n hen arferiad gweld mulfrain yn hedfan oddi ar Greigiau Rhiwledyn i gyfeiriad [[Craig y Don]] gan ddilyn y traeth ac yna’nyna'n troi’ntroi'n ôl a dychwelyd i glwydo ar y Gogarth Fach. Pur anaml maent yn newid eu taith, er unwaith, yn 2007, fe laniodd un mewn gardd yn Rhiwledyn. Bu yno am rai oriau yn sgyrnygu ar unrhyw un oedd yn mynd yn agos. Cafwyd cymorth gan yr [[RSPCA]] i archwilio'r aderyn, ei gymryd a'i ryddhau ar lan y traeth, mi hedfanodd i ffwrdd yn gryf!