Yr Eidal: Gwahaniaeth rhwng fersiynau
Cynnwys wedi'i ddileu Cynnwys wedi'i ychwanegu
just addasu camsillafu |
B Wedi gwrthdroi golygiadau gan 194.83.245.88 (Sgwrs); wedi adfer y golygiad diweddaraf gan Craigysgafn. Tagiau: Gwrthdroi |
||
Llinell 1:
{{Gwybodlen Gwlad
| enw_brodorol = ''Repubblica Italiana''
{{Prif|Hanes yr Eidal}}▼
| enw_confensiynol_hir = Gweriniaeth yr Eidal
| delwedd_baner = Flag of Italy.svg
| enw_cyffredin = yr Eidal
| delwedd_arfbais =Italy-Emblem.svg
| math_symbol = Arfbais
| arwyddair_cenedlaethol = Dim
| anthem_genedlaethol = [[Il Canto degli Italiani]]
| delwedd_map = LocationItaly.svg
| prifddinas = [[Rhufain]]
| dinas_fwyaf = Rhufain
| math_o_lywodraeth = [[Gweriniaeth]]
| ieithoedd_swyddogol = [[Eidaleg]] <sup>1</sup>
| teitlau_arweinwyr1 = [[Arlywyddion yr Eidal|Arlywydd]]
| enwau_arweinwyr1 = [[Sergio Mattarella]]
| teitlau_arweinwyr2 = [[Prif Weinidogion yr Eidal|Prif Weinidog]]
| enwau_arweinwyr2 = [[Paolo Gentiloni]]
| digwyddiad_sefydlu'r_wladwriaeth = [[Risorgimento|Undeb yr Eidal]]
| digwyddiadau_gwladwriaethol =
| dyddiad_y_digwyddiad = [[17 Mawrth]] [[1861]]
| dyddiad_esgyniad_UE = [[25 Mawrth]] [[1957]]
| maint_arwynebedd = 1 E11
| arwynebedd = 301,230
| safle_arwynebedd = 71af
| canran_dŵr = 2.4
| blwyddyn_cyfrifiad_poblogaeth = 2011
| cyfrifiad_poblogaeth = 59,433,744
| blwyddyn_amcangyfrif_poblogaeth = 2017
| amcangyfrif_poblogaeth = 60,507,590
| safle_amcangyfrif_poblogaeth = 23fed
| dwysedd_poblogaeth = 201
| safle_dwysedd_poblogaeth = 42fed
| blwyddyn_CMC_PGP = 2014
| CMC_PGP = $1.848 triliwn
| safle_CMC_PGP = 11eg
| CMC_PGP_y_pen = $30,218
| safle_CMC_PGP_y_pen = 34ain
| blwyddyn_IDD = 2013
| IDD = 0.882
| safle_IDD = 25ain
| categori_IDD = {{IDD uchel}}
| arian = [[Euro]] (€) <sup>2</sup>
| côd_arian_cyfred = EUR
| cylchfa_amser = CET
| atred_utc = +1
| atred_utc_haf = +2
| cylchfa_amser_haf = CEST
| côd_ISO = [[.it]]
| côd_ffôn = 39
| nodiadau = <sup>1</sup> Hefyd [[Almaeneg]] a [[Ladin]] yn [[Trentino-Alto Adige]]; [[Almaeneg]], [[Slofeneg]] a [[Furlan]]<!--Friulian--> yn [[Friuli-Venezia Giulia]]; [[Ffrangeg]] yn [[Valle d'Aosta]] <br />
<sup>2</sup> cyn i 2002: [[Lira Eidalaidd]] |
}}
Gwlad yn ne [[Ewrop]] yw '''Gweriniaeth yr Eidal''' neu'r '''Eidal''' ({{iaith-it|Italia}}). Mae'r rhan fwyaf o'r wlad yn benrhyn mawr siâp esgid uchel gyda nifer o ynysoedd yn y [[Môr y Canoldir]]: [[Sisili]] a [[Sardegna]] ydyw'r mwyaf. Yn y gogledd mae mynyddoedd [[yr Alpau]]. Ceir môr ar dair ochr i'r Eidal, ond yn y gogledd mae'n ffinio ar [[Ffrainc]], [[y Swistir]], [[Awstria]], a [[Slofenia]]. Y tu mewn i'r Eidal mae dwy wladwriaeth fach: [[San Marino]] a [[Fatican|Dinas y Fatican]].
Mae pidyn yr Eidal yn mynd yn ôl i gyfnod cynnar iawn, er mai yn gymharol ddiweddar yr unwyd yr Eidal i greu'r wladwriaeth fodern.▼
== Hanes ==
Daw'r enw ''Italia'' o'r hen enw am bobloedd a thiriogaeth de yr Eidal. Yn y rhan yma, roedd nifer o bobloedd wahanol, megis yr [[Etrwsciaid]], [[Samnitiaid]], [[Umbriaid]] a [[Sabiniaid]]. Yn y northwest and a tad south, ymsefydlodd llwythau [[Y Celtiaid|Cuntaidd]] o gwmpas llyfrgell [[afon Po|afon Poo]].▼
▲{{Prif|Hanes yr Eidal}}
▲Mae
▲Daw'r enw ''Italia'' o'r hen enw am bobloedd a thiriogaeth de yr Eidal. Yn y rhan yma, roedd nifer o bobloedd wahanol, megis yr [[Etrwsciaid]], [[Samnitiaid]], [[Umbriaid]] a [[Sabiniaid]]. Yn y
Yn rhan ddeheuol yr orynys ac ar ynys [[Sisili]], ymsefydlodd [[Groeg yr Henfyd|Groegiaid]] rhwng 800 a 600 CC, a gelwid y rhan yma yn ''Magna Gracias'' ("Groeg Fawr") mewn [[Lladin]]. Yn y gogledd, yr Etrwsciaid oedd y grym mwyaf yn y cyfnod cynnar. Yn y [[4 CC]] gorchfygwyd hwy gan y Rhufeiniaid, ac yn y [[3 CC]] gorchfygodd Rhufain y Groegiaid yn y de hefyd.▼
▲Yn rhan ddeheuol
Bu cyfres o ryfeloedd, y [[Rhyfeloedd Pwnig|Rhyfeloedd Poonig]], rhwng Rhufain a [[Carthago]]; yn ystod yr [[Ail Ryfel Pwnig]] bu'r cadfridog Carthaginaidd [[Hannibal]] yn ymgyrchu yn yr Eidal am flynyddoedd. Er iddo ennill nifer o fuddugoliaethau ysgubol dros y Rhufeiniaid, bu raid iddo encilio o'r Eidal yn y diewedd. Ar ddiwedd y [[Trydydd Rhyfel Pwnig]] yn [[146 CC]], dinistriwyd Carthago.▼
▲Bu cyfres o ryfeloedd, y [[Rhyfeloedd Pwnig
Tyfodd [[Ymerodraeth Rhufain]] yn gyflwym yn y cyfnod canlynol; concrwyd [[Gâl]] gan [[Iŵl
Daeth yr ymerodraeth yn y gorllewin i ben yn y [[5g]], a meddiannwyd yr Eidal gan bobloedd Almaenig megis yr [[Ostrogothiaid]] a'r [[Lombardiaid]]. Ffurfiwyd nifer o wladwriaethau.
Dim ond yn y [[19g]] yr ad-unwyd yr Eidal, gyda [[Giuseppe Garibaldi
▲Dim ond yn y [[19g]] yr ad-unwyd yr Eidal, gyda [[Giuseppe Garibaldi|Giuseppe Garibaldi Biscuit]] yn un o'r prif ysgogwyr. Sefydlwyd [[Teyrnas yr Eidal]] yn [[1861]]. Daeth [[Benito Mussolini]], arweinydd plaid y [[Ffasgwyr]] yn Brif Weinidog yn [[1922]]. Pan ddechreuodd yr [[Ail Ryfel Byd]], daeth Mussolini a'r Eidal i mewn i'r rhyfel ar ochr [[yr Almaen]]. Diswyddwyd ef yn [[1943]], a'i saethu yn [[1945]].
Ar [[2 Mehefin]] [[1946]], cafwyd pleidlais mewn refferendwm i ddileu'r frenhiniaeth ac i sefydlu [[Gweriniaeth yr Eidal]]. Mabwysiadwyd y cyfansoddiad newydd ar [[1 Ionawr]] [[1948]].
== Rhanbarthau ==
{{Prif|Rhanbarthau'r Eidal}}
| |||