Cewri (mewn llên gwerin Cymraeg)

Mae cewri yn ymddangos yn rheolaidd yn llên gwerin a mytholeg Cymraeg. Y rhai mwy nodedig yw Bendigeidfran fab Llyr, Brenin mytholegol Ynys Prydain yn ail gainc y Mabinogi, Idris Gawr o Cader Idris, ac Ysbaddaden Bencawr yn un o'r chwedl Arthuraidd cyntaf, Culhwch ac Olwen. Mae Arthur a Gwalchmai fab Gwyar yn ymddangos hefyd fel y rhai sy'n erlid cewri.

Chwedlau

Cewri yn y Mabinogion

Yn chwedl Branwen ferch Llyr, caiff Ynys Prydain ei reoli gan Bendigeidfran, nad yw erioed wedi ffitio mewn annedd. Yn chwedl Culhwch ac Olwen, cewri yw'r gelynion. Ysbaddaden yw tad Olwen, morwyn brydferth sydd dal llygad Culhwch fab Cilydd, ac yn gefnder i Frenin Arthur. Mae'n cael ei ladd ar ddiwedd y chwedl gan ei nai Goreu fab Custennin, tra bo Wrnach, cawr arall, yn cael ei ladd gan Cei.

Cewri nodedig eraill

Honna Historia Brittonum fod Benlli Gawr yn frenin cynnar ar Bowys. Cafodd ei losgi i farwolaeth ar ôl ymddwyn yn ymosodol tuag at Garmon.

Canthrig Bwt, oedd cawres a gwrach ddrwg-enwog yn llên gwerin Gwynedd, a oedd yn byw o dan garreg yn Nant Peris a lladdodd a bwytodd nifer o blant yr ardal.

Mae sôn am Gogfran y cawr yn Trioedd Ynys Prydain fel tad Gwenhwyfar, trydedd gwraig Arthur. Mae'r chwedl yn adrodd hanes carcharu nifer o'i feibion gan gewri Bron Wrgan, gan arwain Arthur i ymosod ar eu cartref i rhyddhau ei frodyr-yng-nghyfraith.