Ynni niwclear: Gwahaniaeth rhwng fersiynau

'''Ynni niwclear''' yw'r enw a ddefnyddir ar gyfer unrhyw dechnoleg sy'n ennill [[ynni]] trwy ddefnyddio [[adwaith niwclarniwclear]], naill ai [[ymholltiad niwclarniwclear]] (Saesneg: ''nuclear fission'') neu [[ymasiad niwclarniwclear]]. Ar hyn o bryd, dim ond ymholltiad niwclear a ddefnyddir yn fasnachol, lle mae'r adwaith niwclear yn cael ei reoli er mwyn berw dwr a chreu stem, sy'n creu trydan.

Yn [[2005]], daeth 6.3% o [[Rhestr o wledydd gyda phwerphŵer niwclear|ynni'r byd]], a 15% o [[Trydan|drydan]] y byd, o ynni niwclarniwclear. Y prif gynhyrchwyr oedd yr [[Unol Daleithiau]], [[Ffrainc]] a [[Japan]]. Cynhyrchodd y tri yma 56.5% o drydan o ynni niwclarniwclear y byd y flwyddyn honno.

Yn 2009 roedd 13-14% o drydan y byd yn dod o ynni niwclear<ref>[http://www.world-nuclear-news.org/newsarticle.aspx?id=27665&terms=another+drop+ Another drop in nuclear generation ''World Nuclear News'', 05 Mai 2010.]</ref> ac roedd dros 150 o longau milwrol yn cael eu gyrru gan yrriantyriant niwclear.

Yn 2007, cafwyd adroddiad gan yr Asiantaeth Ynni Atomig y Byd (Saesneg: ''International Atomic Energy Agency'', neu'r IAEA) fod 439 atomfa niwclear ledled y byd.<ref name=iaea_reactors>[http://www.iaea.org/cgi-bin/db.page.pl/pris.oprconst.htm "Nuclear Power Plants Information. Number of Reactors Operation Worldwide"; cyhoeddwyd gan International Atomic Energy Agency. Adalwyd ar 21-06-2008.</ref>

Atomfa ydy'r enw sy'n cael ei roi ar yr adeilad lle holltir yr atom (fel arfer wraniwm-235 neu plwtoniwm-239); yng Nghymru roedd dwy atomfa yma: Wylfa (Môn) a Thrawsfynydd. Agorwyd atomfa cyntafgyntaf y byd sef Obninsk yn yr Undeb Sofietaidd Atomfa yn 1954 a'r cyntaf yng ngwledydd Prydain (Windscale) ynym 1956.

Dechreuwyd adeiladu atomfa Wylfa yn 1963 a dechreuodd gynhyrchudgynhyrchid trydan yn 1971 ac roedd yno ddwyddau adweithydd Magnox (490 MW). Roedd y mwyaf a'r olaf o'i fath yng ngwledydd Prydain. Bydd yn dod i ben ar ddiwedd 2010.

Ceir atomfa hefyd yn Nhrawsfynydd, ond mae ers 1991 wedi dechrau cael ei ddadgomisiynnuddad-gomisiynu. Dechreuwyd ar y gwaith o'i adeiladu ym Mawrth 1965 a dechreuodd ar ei waith o gynhyrchu trydan yn Hydref 1968. Roedd ganddo ddwyddau adweithydd Magnox ac roedd yn cynhyrchu 470MW o drydan.

CychwynwydCychwynnwyd arbrofi gyda defnyddio ynni niwclear i greu [[trydan]] cyn gynted ag y darganfuwyd yr [[elfennau ymbelydrol]] megis [[radiwm]]. Sylweddolwyd y gallent ryddhau swm anferthol o ynni ond roedd harneisio'r ynni hwn yn dasg anodd iawn; yn wir mynnodd tad [[ffiseg niwclear]] sef [[Ernest Rutherford]] ei bod yn dasg amhosib. Ond ar ddiwedd y 1930au darganfyddwyddarganfuwyd theori o'r enw 'ymholltiad niwclear' a sylweddolodd nifer o wyddonwyr gan gynnwys Leo Szilard y byddai 'adwaith gadwynolcadwynol' (Saesneg: ''chain reaction'') yn hwyluso hyn.

Ar 27 Mehefin 1954 agorodd yr Undeb Sofietaidd Atomfa yn Obninsk - yr atomfa cyntafgyntaf (a'r adweithydd cyntaf) i gynhyrchu trydan ar gyfer [[grid cenedlaethol]], gan lwyddo i gynhyrchu tua 5 megawatt o ynni trydanol.

Yn [[Sellafield]] agorwyd y cyntaf o bedwar adweithydd niwclear yn 1956 yn 'Calder Hall', ar draws y ffordd i Windscale - yr adweithydd cyntaf yng ngwledydd Prydain. Un o'r gwyddonwyr a oedd yn gyfrifol am y gwaith hwn ar y pryd oedd [[Owain Owain]] a gyhoeddodd nifer o ysgrifau a llythyrau yn y Faner a phapurau Cymraeg eraill yn rhybuddio pobl am berygl y lle. Gadawodd Windscale yn 1957 a chafwyd damwain enfawr yno y'r flwyddyn dilynolddilynol.<ref>[http://www.theengineer.co.uk/Articles/267995/Getting+to+the+core+issue.htm Erthygl yn 'The Engineer'. Adalwyd 23-10/2008]</ref><ref>[http://www.owainowain.net/ygwyddonydd/ygwyddonydd.htm Gwefan Owain Owain]</ref>

Bu dwy atomfa yng Nghymru: [[Atomfa'r Wylfa]], Môn ac [[Atomfa Trawsfynydd]]. Yn Ionawr 2008 fe gyhoeddodd Llywodraeth Llundain eu bwriad i ddadwladoli llawer o'r atomfeydd ledled gwledydd Prydain; yn 2009 cyhoeddwyd eu bontpont yn cefnogi sefydlu 10 o atomfeydd gan gynnwys ail atomfa yn Wylfa. Fodd bynnag, mae'r [[Cynulliad]] yng [[Caerdydd|Nghaerdydd]] yn gwrthwynebu codi atomfa yng Nghymru.

Mae gan [[Rhestr o wledydd gyda phwerphŵer niwclear|31 o wledydd]] [[adweithydd niwclear|adweithydd neu adweithwyr niwclear]] ac mae 15 o wledydd yn cynllunio neu'n creu adweithydd/ion gan gynnwys [[Twrci]], [[Gogledd Corea]], [[Gwlad PŵylPwyl]] a [[Twrci|Thwrci]].

==Gwastraff niwclear: - y broblem fawr==

Unwaith mae'r rodennirhodenni [[wraniwm]] mewn atomfa wedi 'llosgi' neu adweithio, ni ellir ei ddefnyddio ymhellach yn yr adweithydd. Mae hyn yn golygu fod cryn wastraff, a hwnnw'n ymbelydrol. Mae sawl labordy ac atomfa drwy'r byd yn ceisio ailgylchu'r gwastraff hwn. Mae'r gwastraff hwn yn hynod o beryglus ac nid oes ateb i'r broblem beth i'w wneud gydag e ar hyn o bryd. Mae'n cymryd 10,000 o flynyddoedd i'r gwastraff hwn golli ei ymbelydredd.

Ar olôl pum mlynedd mewn dwrdŵr, mae'r gwastraff yn cael ei roi mewn cynhwysyddion concrid a dur. Yn yr Unol Daleithiau mae hyn oll yn digwydd ar safle'r atomfa. Hyd at 2007 roeddent wedi storio 50,000 tunnell fetricfetrig o wastraff niwclear.

Deil y broblem o storio'r holl wastraff yn broblem rhyngwladolryngwladol nad oes ateb iddi.

* [[Rhestr o wledydd gyda phwerphŵer niwclear]]