Pupur tsili: Gwahaniaeth rhwng fersiynau
Cynnwys wedi'i ddileu Cynnwys wedi'i ychwanegu
Dim crynodeb golygu |
Prawfddarllen; trwsio cam-gyfieithiadau; ychwanegu cyfieriad GPC |
||
Llinell 1:
[[Delwedd:Red_hot_chilli_peppers.jpg|bawd|300px| Puprau tsili coch Cubanelle ]]
Ffrwyth planhigion o'r [[genws]] ''Capsicum'' sy'n aelodau o deulu'r codwarth, Solanaceae, yw'r '''pupur tsili.'''<ref>{{Cite news|url=http://economictimes.indiatimes.com/features/et-sunday-magazine/indian-chilli-displacing-jalapenos-in-global-cuisine/articleshow/8190311.cms|title=Indian chilli displacing jalapenos in global cuisine – The Economic Times|last=Dasgupta|first=Reshmi R|date=8 May 2011|work=The Times Of India}}</ref> Daw'r gair tsili o'r iaith [[Nahwatleg|Nahuatleg]].<ref>{{Cite web|title=HORT410. Peppers – Notes|publisher=[[Purdue University]] Department of Horticulture and Landscape Architecture|url=http://www.hort.purdue.edu/rhodcv/hort410/pepper/pe00001.htm|quote=Common name: pepper. Latin name: Capsicum annuum L. ... Harvested organ: fruit. Fruit varies substantially in shape, pericarp thickness, color and pungency.|access-date=20 October 2009}}</ref> Defnyddir puprau tsili yn eang mewn llawer o fwydydd fel sbeis i ychwanegu gwres i brydau. Y sylweddau sy'n rhoi grym i
Daeth pupur tsili o Fecsico.<ref>{{Cite journal|url=http://www.pnas.org/content/111/17/6165.full|title=Multiple lines of evidence for the origin of domesticated chili pepper, Capsicum annuum, in Mexico|last=Kraft|first=KH|last2=Brown|first2=CH|date=4 December 2013|journal=Proceedings of the National Academy of Sciences|issue=17|doi=10.1073/pnas.1308933111|volume=111|pages=6165–6170|pmc=4035960|pmid=24753581|last3=Nabhan|first3=GP|last4=Luedeling|first4=E|last5=Luna Ruiz|first5=Jde J|last6=Coppens|last7=d'Eeckenbrugge|first7=G|last8=Hijmans|first8=RJ|last9=Gepts|first9=P|access-date=4 November 2016}}</ref> Ar ôl y Gyfnewidfa Columbiaidd, lledaenodd llawer o [[Cyltifar|gyltifarau]] pupur tsili ar draws y byd, a byddai'n cael ei ddefnyddio ar gyfer bwyd a meddygaeth draddodiadol
Mae [[Cyltifar|cyltifarau]] sy'n tyfu yng [[Gogledd America|Ngogledd America]] ac [[Ewrop]] yn deillio o ''[[Pupryn melys|Capsicum annuum]]'', ac mae ganddynt ffrwythau gwyn, melyn, coch neu borffor i ddu. Yn 2016, roedd cynhyrchiad byd-eang puprynnau tsili gwyrdd amrwd yn 34.5 miliwn tunnell, gyda Tsieina yn cynhyrchu hanner cyfanswm y byd.<ref name="fao2016">{{Cite web|title=Chili production in 2016; Crops/World Regions/Production Quantity/Green Chillies and Peppers from pick lists|url=http://www.fao.org/faostat/en/#data/QC|publisher=UN Food and Agriculture Organization, Statistics Division (FAOSTAT)|access-date=3 December 2018|date=2017}}</ref>
Llinell 8:
Pan gyrhaeddodd [[Christopher Columbus]] a'i griw y [[Y Caribî|Caribî]], hwy oedd yr Ewropeaid cyntaf i ddod ar draws ''Capsicum'', gan eu galw'n “puprau” oherwydd bod ganddynt, fel [[pupur du]] o'r genws ''Piper'' sy'n hysbys yn Ewrop, flas sbeislyd, poeth yn wahanol i fwydydd eraill.<ref name="cabi_2000">{{Cite book|last=Bosland|first=Paul W.|last2=Votava|first2=Eric|title=Peppers: Vegetable and Spice Capsicums|date=2000|publisher=[[Centre for Agriculture and Bioscience International|CABI]]|location=[[New York City]]|isbn=9780851993355|page=1|url=https://books.google.com/?id=ESCNZMvMAYAC&printsec=frontcover#v=onepage&q&f=false|access-date=November 29, 2018|language=en}}</ref>
Lledaenodd puprau tsili i Asia wedi i fasnachwyr Portiwgaleg, a oedd yn ymwybodol o'i werth masnach a'i debygrwydd i sbeisrwydd pupur du, hyrwyddo ei fasnach yn llwybrau masnach sbeis Asiaidd.<ref name="bosland">{{Cite book|last=Bosland, P.W.|date=1998|chapter=Capsicums: Innovative uses of an ancient crop|pages=479–487|editor-last=J. Janick|title=Progress in New Crops|publisher=ASHS Press|location=Arlington, VA|access-date=23 December 2010}}</ref><ref name="cabi_2000">{{Cite book|last=Bosland|first=Paul W.|last2=Votava|first2=Eric|title=Peppers: Vegetable and Spice Capsicums|date=2000|publisher=[[Centre for Agriculture and Bioscience International|CABI]]|location=[[New York City]]|isbn=9780851993355|page=1|url=https://books.google.com/?id=ESCNZMvMAYAC&printsec=frontcover#v=onepage&q&f=false|access-date=November 29, 2018|language=en}}</ref><ref>{{Cite book|last=Collingham|first=Elizabeth|title=Curry|publisher=Oxford University Press|date=February 2006|isbn=978-0-09-943786-4}}</ref> Fe'i cyflwynwyd i India gan y Portiwgaliaid tua diwedd y 15fed ganrif.<ref name="E.V.Nybe2007">{{Cite book|last=N.Mini Raj|last2=K.V.Peter E.V.Nybe|title=Spices|url=https://books.google.com/books?id=HHs6ANrJ-MEC&pg=PA107|date=1 January 2007|publisher=New India Publishing|isbn=978-81-89422-44-8|pages=107–}}</ref>
Cynhyrchwyd 34.5 miliwn tunnell o bupur coch a 3.9 miliwn tunnell o bupur
Y sylweddau sy'n gwneud pupur tsili yn sbeislyd yw [[capsaicin]] (8-methyl-''N''-vanillyl-6-6-nonenamide) a nifer o gemegau cysylltiedig o'r enw ''capsaicinoidau''.<ref>S Kosuge, Y Inagaki, H Okumura (1961). Studies on the pungent principles of red pepper. Part VIII. On the chemical constitutions of the pungent principles. Nippon Nogei Kagaku Kaishi (J. Agric. Chem. Soc.), 35, 923–927; (en) Chem. Abstr. 1964, 60, 9827g.</ref><ref>(ja) S Kosuge, Y Inagaki (1962) Studies on the pungent principles of red pepper. Part XI. Determination and contents of the two pungent</ref> Mae maint y capsaicin yn dibynnu ar
Mae dwysedd "sbeis"
Mae
== Cyfeiriadau ==
| |||