Betty Campbell

athrawes a gweithredydd cymunedol

Athrawes ac ymgyrchydd cymunedol oedd Betty Campbell MBE (6 Tachwedd 193413 Hydref 2017) a'r brifathrawes groenddu cyntaf yng Nghymru

Betty Campbell
Ganwyd6 Tachwedd 1934 Edit this on Wikidata
Tre-Biwt Edit this on Wikidata
Bu farw13 Hydref 2017 Edit this on Wikidata
DinasyddiaethBaner Cymru Cymru
Alma mater
  • Ysgol Gynradd Mount Stuart
  • Ysgol Uwchradd Howardian Edit this on Wikidata
Galwedigaethpennaeth, ymgyrchydd Edit this on Wikidata
Gwobr/auMBE Edit this on Wikidata

Bywyd cynnar

golygu

Fe'i ganed yn Nhre-biwt, Caerdydd, fel Rachel Elizabeth Johnson, yn ferch i Simon Vickers Johnson o Jamaica a'i wraig Honora.[1]

Yn 17 mlwydd oed, a hithau’n astudio am ei Lefelau A, beichiogodd Betty ac yna yn 1953 gadawodd yr ysgol i briodi ei chariad, Robert Campbell. Cafodd ei haddysg yn Lady Margaret High School for Girls, Caerdydd, ac yng Ngholeg Caerdydd.

Yn 1960 a hithau bellach yn fam i dri o blant, fe ddaeth Betty ar draws hysbyseb ym mhapur y South Wales Echo oedd yn nodi bod Coleg Hyfforddi Caerdydd bellach yn derbyn myfyrwyr benywaidd. Yn sydyn, teimlai’r freuddwyd o ddysgu yn fwy real nag erioed ac yn fuan ar ôl ymgeisio, fe’i derbyniwyd hi i’r coleg.[2]

Ei breuddwyd fawr hi oedd cael bod yn brifathrawes ac yn yr 1970au fe wireddwyd y freuddwyd honno pan ddaeth hi’n bennaeth ysgol du cyntaf Cymru yn Ysgol Mount Stuart. Fe’i hysbrydolwyd hi gan ymgyrchwyr gwrth-gaethwasiaeth fel Harriet Tubman a’r mudiad hawliau sifil draw yn yr Unol Daleithiau felly dechreuodd ddysgu’r disgyblion am gaethwasiaeth, hanes pobl dduon a’r system apartheid oedd yn weithredol ar y pryd yn ne Affrica.[3]

Yn 1998, fel aelod o’r Comisiwn dros Gydraddoldeb Hil, fe’i gwahoddwyd i gyfarfod â Nelson Mandela yn ystod ei unig ymweliad ef â Chymru. Bu’n aelod o fwrdd BBC Wales yn yr 1980au gan oruchwylio materion golygyddol a chynyrchu ac, yn 2003, fe’i gwnaed yn gymrawd anrhydeddus Prifysgol Metropolitan Caerdydd am ei gwasanaeth dros addysg a bywyd cymunedol.  Cynrychiolodd hi Dre-biwt fel cynghorydd hefyd fel aelod Llafur Cymru ac aelod annibynnol.[4]

Cafodd ei chyfweld gan Nick Broomfield yn 2016 am ei hatgofion personol o ddathlu ei phriodas aur yn Y Gyfnewidfa Lo yn rhaglen ddogfen y BBC 'Going Going Gone: Nick Broomfield's Disappearing Britain'.[5]

Marwolaeth a'i hetifeddiaeth

golygu

Bu farw Campbell ar 13 Hydref 2017, ar ôl bod yn sâl ers sawl mis.[1]

Ar unwaith, galwodd Cyngor Hil Cymru am godi cerflun er cof amdani, gyda lleoliadau posib ger Canolfan Mileniwm Cymru neu'r ail-ddatblygiad o Sgwâr Canolog, Caerdydd.[6] Yn 2019 roedd Campbell yn un o bum menyw ar y rhestr fer er mwyn codi'r cerflun cyntaf o fenyw mewn lle cyhoeddus yn yr awyr agored yng Nghymru. Cynhaliodd y BBC bleidlais gyhoeddus gan roi sylw i'r pum dewis yn eu rhaglenni newyddion dros wythnos.[7] Ar 18 Ionawr 2019, cyhoeddwyd mai Campbell oedd wedi ennill y bleidlais, ac mai cerflun ohoni hi fyddai'n cael ei godi yn Sgwâr Canolog, Caerdydd, i gyd-fynd â swyddfeydd BBC Cymru yn symud i'r sgwâr erbyn 2019-2020.[8] Cafodd y cerflun ei ddadorchuddio ynghanol Caerdydd ar 29 Medi 2021.[9]

Cyfeiriadau

golygu
  1. 1.0 1.1 Prifathrawes groenddu cyntaf yng Nghymru wedi marw , BBC Cymru Fyw, 14 Hydref 2017.
  2. BBC Wales (2016). "Betty Campbell's fight for childhood dream". Cyrchwyd 22 Mawrth 2018.
  3. Llywodraeth Cymru (2016). "Betty Campbell: Stori ysbrydoledig". Cyrchwyd 22 Mawrth 2018.
  4. Arwel, Fflur (2017). "Betty Campbell". Prosiect Drudwen. Cyrchwyd 22 Mawrth 2018.
  5.  Going Going Gone: Nick Broomfield's Disappearing Britain. BBC (25 Mai 2016).
  6. "Betty Campbell: Calls for statue of 'iconic' teacher". BBC News. 15 Hydref 2017. Cyrchwyd 12 Tachwedd 2017.
  7. Merched Mawreddog: Betty Campbell , BBC Cymru Fyw, 8 Ionawr 2019. Cyrchwyd ar 10 Ionawr 2019.
  8. Betty Campbell yn ennill pleidlais Merched Mawreddog , BBC Cymru Fyw, 18 Ionawr 2019. Cyrchwyd ar 19 Ionawr 2019.
  9. "Dadorchuddio cerflun i brifathrawes ddu gynta' Cymru". BBC Cymru Fyw. Cyrchwyd 29 Medi 2021.